Przed nami niezwykłe święta listopadowe: Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny. Oprócz dwóch podgórskich nekropolii – starego i nowego cmentarza Podgórskiego, mamy wiele lokalnych miejsc pochówku.
Trzeba wiedzieć, że Królewskie Wolne Miasto Podgórze miało swój cmentarz wcześniej niż najstarsza krakowska nekropolia w Rakowicach, którą założono w 1802 r. Jeszcze w latach 70. ub. wieku na starym cmentarzu na Krzemionkach można było znaleźć ślady inskrypcji nagrobnej z 1794 r., poświęconej 15-letniej Agnieszce Drelinkiewiczównej.
Kapliczka z 1861 r. na cmentarzu prokocimskim przeniesiona z tzw. Górskich Pastwisk w związku z budową osiedla.
Cmentarz na Krzemionkach został założony przez Austriaków po tym, jak Podgórze w 1784 r. uzyskało od cesarza Józefa II status wolnego miasta. W tym samym roku dekret cesarza nakazywał przenoszenie miejsc pochówków poza obręb zabudowy miejskiej, co oznaczało likwidację cmentarzy przykościelnych (trudno sobie wyobrazić, jak to wyglądało wcześniej w okolicach krakowskiego Rynku Głównego).
Początkowo zmarłych w Podgórzu chowano przy kościele św. Bartłomieja na Ludwinowie. Na ścianie kościółka św. Benedykta na Krzemionkach można było znaleźć epitafium z r. 1783; tak bliscy upamiętniali swoich zmarłych, nawet jeśli chowano ich w znacznym oddaleniu.
Znawca Podgórza dr Jarosław Żółciak opowiadał podczas jednej z wycieczek, że w pobliżu ul. Limanowskiego i Krakusa do r. 1838 stał zbór ewangelicki, przy którym istniał cmentarz ewangelicki aż do połowy XIX w.
Istniały także dwa cmentarze żydowskie. Na styku Podgórza z Wolą Duchacką, na południowym zboczu Łysej Góry, przy ul. Jerozolimskiej powstał w latach 1887-1889 cmentarz (kirkut) dla Podgórskiej Gminy Wyznaniowej. Obok niego, przy ul. Abrahama otwarto w 1926 lub 1932 r. nowy cmentarz Krakowskiej Gminy Wyznaniowej, której brakło już miejsca pochówku przy ul. Miodowej na Kazimierzu. Załatwiono przy tym przyłączenie tej części Woli Duchackiej do miasta. Oba cmentarze sprofanowali hitlerowcy pod budowę obozu koncentracyjnego w Płaszowie.
Najcenniejszy stary cmentarz Podgórski przy ul. Limanowskiego i ul. Powstańców Śląskich nie był niestety tak dopieszczany przez władze Krakowa jak cmentarz Rakowicki, nie był też długo wpisywany do rejestru zabytków, przyglądano się biernie jego dewastacji. W obecnym kształcie jest on mniejszy aż o ponad 2/3, ponieważ w czasie II wojny światowej bezpowrotnie zdewastowali go Niemcy pod budowę torów kolejowych, a jeszcze bardziej przyczyniły się do tego władze PRL w latach 70-tych, gdy budowano tam ul. Telewizyjną. Nie dotrzymano bowiem obietnic i planów uratowania zabytkowych nagrobków.
Od 17 kwietnia 1900 r. pochówki odbywają się na nowym cmentarzu pod kopcem Krakusa przy ul. Wielickiej (główna brama od ul. Wapiennej). Pierwszą pochowaną osobą była 23-letnia Tekla Dudek z Zakrzówka. Ta największa podgórska nekropolia zajmuje obecnie obszar ok. 8 ha i znajduje się na niej ponad 35 tys. grobów.
W 1993 r. dr Karolina Grodziska z PAN podała na łamach „Czasu”, że w całym Krakowie mamy 37 cmentarzy, w tym 28 katolickich, 1 ewangelicki (w Łuczanowicach, choć inne źródła podają, że był to założony w 1626 r. przez rodzinę Żeleńskich cmentarz ariański) i 4 żydowskie, w tym 2 w Podgórzu, na terenie których hitlerowcy założyli obóz w Płaszowie. W Krakowie pozostało czynnych 27 cmentarzy. Dr Grodziska wydała w 1992 r. książkę „Cmentarze Podgórza”, polecamy także wydaną w r. 2000 pracę zbiorową pt. „Podgórze w dziejach wielkiego Krakowa”.
Nasze lokalne smętarze
Przed nami niezwykłe święta listopadowe: Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny. Oprócz dwóch podgórskich nekropolii – starego i nowego cmentarza Podgórskiego, mamy w naszej okolicy wiele miejsc pochówku. Przypominamy w wielkim skrócie ich rysy historyczne, powołując się na często sprzeczne źródła. Całość ilustrujemy nastrojowymi zdjęciami.
Cmentarz w Prokocimiu „Na Imiołkach”
- Położony przy ul. Bieżanowskiej. Założono go na terenie dawnego pastwiska gminnego zwanego „na Imiołkach”. Jest administrowany przez Zarząd Cmentarzy Komunalnych. Zmarłych chowa się tu od 1917 r. Brak na nim tradycyjnej, monumentalnej rzeźby nagrobnej, właściwej XIX-wiecznym nekropoliom miejskim. „Na Imiołkach” dominują standardowe, lastrikowe nagrobki typu „tapczanowego”. Wielu zmarłych to kolejarze z miejscowego węzła PKP, czego dowody widać w postaci napisów i fotografii na pomnikach. [„Echo Krakowa” – 16.02.1994 r.]
- Cmentarz założony i poświęcony w 1917 r. Zajmuje pow. 1,7 ha. Na jego terenie nie ma obiektów o charakterze zabytkowym [„Przewodnik po cmentarzach Krakowa” – wyd. I, „Dziennik Polski”]
- Cmentarz Prokocimski został założony na miejscu pastwiska gminnego, na tzw. Imiołkach. Powstanie cmentarza było wówczas warunkiem utworzenia w Prokocimiu ekspozytury i odłączenia się od parafii w Bieżanowie. Uchwała o utworzeniu cmentarza został podjęta 3 grudnia 1916 r. na posiedzeniu Rady Gminnej Prokocimia. Cmentarz został poświęcony w 1917 r. (wraz z powstaniem parafii) i jakkolwiek uchwalono w 1927 r. zapisanie go w hipotece na rzecz parafii, to nigdy nie zrealizowano tego zamiaru. W 2003 r. obszar zajmowany przez cmentarz został zgodnie z pierwotnymi planami znacznie powiększony w kierunku linii kolejowej. [„Historyczny Prokocim” Tomasz Ściężor, biuletyn nr 1 Towarzystwa Przyjaciół Prokocimia, 2004 r.]
- Podpisy pod zdjęciem;
Kapliczka z 1861 r. na cmentarzu prokocimskim przeniesiona z tzw. Górskich Pastwisk w związku z budową osiedla.
Cmentarz na Woli Duchackiej
- Założony w 1922 r., pow. 1,25 ha. Jest to cmentarz komunalny. [„Przewodnik po cmentarzach Krakowa” – wyd. I, „Dziennik Polski”]
- Położony jest pomiędzy ulicami Wspólną, Jastrzębią i Przekątną. Funkcjonuje od 1929 r. Spoczywają na nim mieszkańcy samej Woli, a także sąsiednich Łagiewnik. Wśród pochowanych są także ofiary II wojny światowej, w tym również obcokrajowcy. [„Echo Krakowa” – 16.02.1994 r.]
- Zauważono pilną potrzebę utworzenia własnej parafii. Gmina wolska z łagiewnicką założyła na wspólnym pagórku zwanym Gołaśka swój cmentarz katolicki na gruncie wolanina Jana Gruszeckiego. Cmentarz poświęcony został 29 września 1929 r. Łagiewniki spłacały swój udział kilka lat. [„630 lat Woli Duchackiej” ks. Bolesław Micewski CR, Kraków 1994]
- Zmarłych mieszkańców Woli chowano na cmentarzach przykościelnych, przy kaplicy św. Barłomieja na Ludwinowie, na starym cmentarzu Podgórskim (od końca XVIII w.), a od 1900 na nowym cmentarzu Podgórskim. W 1929 r. otwarto przy ul. Wspólnej na terenie Łagiewnik cmentarz dla obu wsi. [„Wola Duchacka pod Krakowem – historia i krajobraz” Elżbieta M. Firlet, „Krzysztofory” – Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa nr 20, Kraków 1998]
- Obecny czynny cmentarz w Łagiewnikach powstał w 1928 r., kiedy wójt gminy Karol Wardas, przy współudziale majora WP Mieczysława Groyeckiego z funduszów gmin Łagiewniki i Wola Duchacka zakupili od Jana Gruszewskiego z Woli Duchackiej (…) teren ok. 2 ha przy ul. Wspólnej 42 – po stronie Łagiewnik – przeznaczając go pod cmentarz katolicki, wspólny dla obu gmin. Teren podzielono na kwatery, wybudowano jednoizbowy dom przedpogrzebowy w 1929 r. Pierwsze grobowce stałe, murowane wybudowały rodziny Wardasów, Kozińskich, Dudzińskich. Znajduje się tu również grobowiec księży Zmartwychwstańców z Woli Duchackiej, wspólna mogiła ofiar II wojny światowej z Łagiewnik, grób nieznanego żołnierza z 1939 r. W 1945 r. gmina Łagiewniki przekazała Krakowowi tereny i majątek gminy, w tym również cmentarz. Mieszkańcy Łagiewnik i Woli Duchackiej w 1992 r. wybudowali Krzyż Katyński – upamiętniający pamięć ofiar Katynia i innych miejsc walki i męczeństwa narodu. Obecnie cmentarz jest pod zarządem komunalnym. [„Łagiewniki w XX wieku. Kalendarium”, Łagiewnickie Towarzystwo Kulturalne, Kraków 2002]
Cmentarz parafialny w Bieżanowie
- Położony jest przy ul. Mała Góra, należy do parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Pochowane tu znane osoby to m.in.: bardzo zasłużony dla parafii ks. proboszcz Józef Kufel, Jan Mikołaj Trawiński i Franciszek Jakubowski – uczestnicy powstania 1863 r., Stefan Moszyński – rotmistrz 2. pułku szwoleżerów rokitniańskich, kawaler Virtuti Militari. Do zabytków należy m.in. nagrobek Albertyny ze Steinów Herliczkowej, rodziny Darowskich, Hansa Fenza. [„Przewodnik po cmentarzach Krakowa” – wyd. I, „Dziennik Polski”]
- Według informacji przekazanych nam przez prezesa Towarzystwa Przyjaciół Bieżanowa, pana Zygmunta Szewczyka, cmentarz ten został założony na przełomie 1922/1923 roku, jego powierzchnia wynosi ok. 4 ha. Prezes Szewczyk wymienia właścicieli Bieżanowa, rodzinę Czeczów, którzy są pochowani pod cmentarną kaplicą, bieżanowianina biskupa Groblickiego, a także żołnierza z Rżąki, pochowanego w 1939 r.
Cmentarz parafialny w Piaskach Wielkich
- Położony przy ul. Niebieskiej, należy do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa. Znane osoby: prof. UJ Tomasz Weiss, wybitny historyk literatury polskiej, ks. Antoni Sypowski – pierwszy proboszcz. Zabytki: kamienne nagrobki Kijaków – znanych piaszczańskich rzeźników, zrzeszonych we własnym cechu. [„Przewodnik po cmentarzach Krakowa” – wyd. I, „Dziennik Polski”]
- Założony został w 1914 r., niejako w zastępstwie przyfortecznego cmentarza w Kosocicach, który nie mógł być wykorzystywany z uwagi na front wojenny. [„Echo Krakowa” – 16.02.1994 r.]
- W listopadzie 1914 r. wojskowe władze austriackie z okolic fortów w Kosocicach wysiedliły mieszkańców wraz z proboszczem ks. Sypowskim do Piasków Wielkich. Było to spowodowane spodziewanym atakiem wojsk rosyjskich na Kraków. Zburzono tam również barak kościelny i wiele domów, by zapewnić odpowiednią widoczność terenu. (…) W pewnym okresie nie można było dostać się także do kościoła we Wróblowicach i Podgórzu. Zmusiło to gminę Piaski Wielkie i ks. Sypowskiego do ustalenia miejsca pod cmentarz grzebalny. Wykorzystano na ten cel grunty Stowarzyszenia Rzeźników, by grzebać zmarłych z okolic Kosocic, Piasków Wielkich, Kurdwanowa, Swoszowic i Woli Duchackiej, gdyż terenów w okolicach fortów w Rajsku i na Krzemionkach nie było wolno przekraczać. Cmentarz był więc pierwszą inwestycją parafialną piaszczan, gdy jeszcze nie mieli parafii. Mieszkańcy Piasków i wysiedleni przez wojskowe władze z Kosocic na nabożeństwa uczęszczali do baraku drewnianego zbudowanego w listopadzie 1914 r. na Świątnikach przy obecnej ul. Urwanej. Barak ten służył wiernym do r. 1918. [„Dzieje Kijaków piaszczańskich” Franciszek Rusek, Kraków 1998]
Opracowanie i zdjęcia: Jarosław Kajdański
arch. „W”
