W listopadowym numerze (www.wiadomoscipodgorze.pl) zamieściliśmy tekst o obligacjach, obiecując że wrócimy do tego tematu.
Oprocentowanie lokat i kont oszczędnościowych nie nadąża za inflacją. Inwestycja w akcje, gra na giełdzie papierów wartościowych przez wiele osób postrzegana jest jako wielce ryzykowna. Mimo to decydują się na inwestowanie w znacznie mniej przewidywalne kryptowaluty albo dość tajemnicze instrumenty finansowe. Przed podjęciem każdej decyzji inwestycyjnej trzeba mieć choć podstawową wiedzę na temat produktu, z którego chcemy skorzystać.
Poszukującym sposobów na ochronę swoich oszczędności przed inflacją, przedstawiliśmy w listopadzie obligacje skarbowe. Rozważania na ich temat zakończyliśmy stwierdzeniem, że istnieją także inne rodzaje obligacji oraz działają fundusze inwestycyjne zajmujące się lokowaniem pieniędzy w tego typu instrumenty finansowe. Przyjrzyjmy się różnym rodzajom dłużnych papierów wartościowych, zwracając uwagę na związane z nimi ryzyko inwestycyjne, bezpieczeństwo środków powierzonych funduszom inwestycyjnym.
Podstawowe informacje o obligacjach
Przypomnijmy, że nabycie obligacji oznacza, iż pożyczyliśmy pieniądze ich emitentowi, w związku z czym w dniu wykupu (termin zapadalności) powinien on nam wypłacić wynagrodzenie (na ogół odsetki) określone w liście emisyjnym. Taki układ jest korzystny dla obu stron: emitent może pozyskać szybciej, i na ogół taniej niż pożyczając w banku, pieniądze na sfinansowanie swoich potrzeb czy zamierzeń, natomiast nabywca obligacji (obligatariusz) otrzymuje odsetki przeważnie wyższe niż te oferowane przez banki na lokatach czy kontach oszczędnościowych.
W terminie zapadalności można odebrać kapitał wraz z należnymi odsetkami i zakończyć oszczędzanie lub zdecydować się na nabycie obligacji z nowej emisji (tzw. rolowanie obligacji), które często są sprzedawane z pewnym rabatem.
Wcześniej obligacje można sprzedać na rynku wtórnym (w drodze umowy cywilno-prawnej lub transakcji giełdowej jeśli papiery są notowane na giełdzie) lub przedstawić je do przedterminowego wykupu (gdy prospekt emisyjny przewiduje taką opcję). W tym drugim przypadku często wiąże się to z utratą części lub całości odsetek albo specjalnymi opłatami.
Sprzedaż obligacji odbywa się przez agentów/organizatorów emisji. W przypadku papierów emitowanych przez skarb państwa są nimi biura maklerskie PKO BP i Pekao SA.
Obligacje korporacyjne – sposób na rozwój
Sposobów na sfinansowanie potrzeb rozwojowych przez firmy jest bardzo wiele, wśród nich emisja obligacji zwanych korporacyjnymi. Podmiot myślący o ich wyemitowaniu musi się do tego starannie przygotować, gdyż nie będzie oceniany przez wąski zespół bankowych analityków kredytowych, ale szerokie grono potencjalnych inwestorów. Konieczne jest więc, by w prospekcie emisyjnym znalazły się rzetelne analizy opłacalności przedsięwzięcia uwzględniające konkurencję, podaż i popyt na rynku i wiele innych czynników. Informacje muszą przekonać inwestorów, że nabycie obligacji będzie dla nich korzystne i nie będzie się wiązało z ryzykiem utraty kapitału. Proponowane wynagrodzenie jest przeważnie wyższe niż oprocentowanie lokat terminowych (korzyść dla inwestorów), ale niższe od kosztów zaciągnięcia kredytu inwestycyjnego na podobną kwotę w banku (korzyść dla firmy).
Decydując się na emisję obligacji, właściciele firmy mogą pozyskać potrzebny kapitał, nie ryzykując, że utracą nad nią kontrolę do czego może dojść w przypadku emisji akcji i nabycia przez kogoś ich pakietu większościowego.
Obligacje komunalne – samorządy też potrzebują pieniędzy
Potrzeby pożyczkowe występują też w jednostkach samorządu terytorialnego, dlatego gminy, powiaty czy województwa (albo ich związki), także emitują swoje obligacje, nazywane komunalnymi bądź municypalnymi. Pozyskane dzięki nim środki wykorzystywane są na sfinansowanie działań leżących w kompetencji danego szczebla samorządu, w tym na wkład własny w przedsięwzięcia realizowane ze środków unijnych. Przy tego typu obligacjach zabezpieczeniem zwrotu pożyczonych pieniędzy jest cały majątek samorządu.
Warunkiem emisji obligacji komunalnych jest podjęcie stosownej uchwały przez radnych i określenie w niej na co zostaną przeznaczone pieniądze oraz skąd będą pochodziły środki na wypłatę odsetek. Konieczne jest też pozyskanie opinii Regionalnej Izby Obrachunkowej. Wskazanie przez RIO na możliwe kłopoty ze spłatą zadłużenia nie wstrzymuje emisji, ale z rzutuje na zainteresowanie nią przez obligatariuszy.
Organizacją emisji zajmuje się wybrany bank, formalności są krótsze i mniej wymagające niż przy zaciąganiu kredytu w ramach procedury zamówień publicznych. Na dodatek sfinansowanie przedsięwzięcia może się odbyć w ramach kilku transz uruchamianych stopniowo, w miarę postępu prac, co przekłada się na niższe koszty niż przy kredycie.
Dodajmy, że przy obligacjach komunalnych wynagrodzenie dla obligatariuszy nie musi mieć formy gotówkowej. Może być zwolnieniem lokalnych podatków czy opłat, dopuszczeniem posiadacza obligacji do lokalnych inicjatyw na preferencyjnych warunkach.
Obligacje hipoteczne
Choć obligacje same w sobie należą do dość bezpiecznych instrumentów finansowych, to są wśród nich i takie, które są dodatkowo zabezpieczone na rzeczach lub prawach, których właścicielem jest emitent. Należą do nich m.in. obligacje hipoteczne, w przypadku których interesy inwestorów dodatkowo zabezpiecza wpis do księgi wieczystej nieruchomości należącej do emitenta, którym najczęściej jest bank hipoteczny specjalizujący się w finansowaniu nieruchomości.
Emisja obligacji hipotecznych pozwala pozyskać środki na udzielanie kredytów hipotecznych, które mogą być oferowane na atrakcyjniejszych warunkach, gdyż zebranie w ten sposób kapitału jest tańsze i mniej pracochłonne od gromadzenia depozytów. Obligatariusze co prawda otrzymują niższe odsetki od tych, jakie mogliby uzyskać inwestując pieniądze w inny sposób, ale za to ich środki są dodatkowo zabezpieczone hipoteką. Wpis do księgi wieczystej precyzyjnie określa jaka seria obligacji jest zabezpieczona daną nieruchomością. Można więc porównać wielkość emisji z operatem szacunkowym (wycena nieruchomości) i tym samym określić „jakość” zabezpieczenia.
Obligacje wieczyste
Obligacje wieczyste, zwane konsolami, są spełnieniem marzeń o inwestycji, która będzie nieustannie przynosiła zysk, nie wiążąc się przy tym z dużym ryzykiem utraty kapitału. Niestety są one rzadko emitowane i trudnodostępne dla przeciętnego inwestora. W ich przypadku nie ma określonego terminu zapadalności, istnieje tylko obowiązek wypłacania co pewien czas ich posiadaczom tzw. renty wieczystej.
Niewielka popularność obligacji wieczystych wśród emitentów wynika z faktu, że ze względu na długi czas inwestycji i związaną z tym nieprzewidywalność zachowań na rynkach finansowych, obligatariusze oczekują korzystniejszych warunków od tych związanych z innymi instrumentami finansowymi. W związku z tym emisja obligacji wieczystych jest nieopłacalna dla emitentów, którzy wolą emitować krótkoterminowe papiery dłużne.
Fundusze inwestycyjne i IKE obligacje
Nie zawsze trzeba samodzielnie kupować obligacje, bliżej interesować się rynkiem finansowym, śledzić zachodzące na nim zmiany. Zgromadzone oszczędności można powierzyć specjalistycznym funduszom inwestycyjnym, które zrobią to za nas.
Zarządzający funduszami starają się tak dobrać zestaw papierów wartościowych w swoim portfelu, by przyniósł on jak największe zyski, a przy tym nie generował dużego ryzyka. Ma to szczególne znaczenie w przypadku funduszy inwestujących w obligacje korporacyjne, gdzie jest duża możliwość bankructwa emitenta. Dlatego przed zakupem każdy z nich jest bardzo dokładnie sprawdzany, oceniane jest ryzyko, że nie wywiążę się ze swoich zobowiązań wobec obligatariuszy. Ponadto obowiązuje zasada, że kupuje się obligacje podmiotów z różnych branż, zróżnicowanej wielkości i o różnorodnej strategii rozwoju.
Specyficzną formą inwestycji jest skorzystanie z IKE Obligacje, czy formy oszczędzania na emeryturę w ramach Indywidualnego Konta Emerytalnego oferowanego tylko przez PKO BP. Korzystając z niego można inwestować jedynie w wybrane obligacje skarbowe, które w swoich listach emisyjnych mają stosowną adnotację ministra finansów.
Rozpoczynając oszczędzanie, należy określić jakie obligacje i w jakich proporcjach chcemy kupować. Późniejsze wpłaty podlegają identycznym regułom jak wpłaty na „typowe” IKE. W tym przypadku odsetki związane z obligacjami nie są wypłacane lecz od razu ponownie inwestowane w nowe papiery, według zasad ustalonych przy zakładaniu rachunku.
Sięgnięcie po pieniądze z IKE Obligacje także jest możliwe według ogólnych zasad dotyczących IKE. Można to zrobić w dowolnym momencie, licząc się z poniesieniem opłat określonych w przepisach, lub po spełnieniu wymogów ustawowych określających przejście na emeryturę. W przypadku śmierci właściciela IKE Obligacje pieniądze trafiają do osób przez niego wskazanych lub podlegają standardowym zasadom dziedziczenia.
Rady dla inwestorów
Nabycie obligacji komunalnych przez przeciętnego inwestora nie jest łatwe, gdyż emisje mają na ogół charakter niepubliczny, są adresowane do konkretnych podmiotów, które są zapraszane do ich nabycia (np. banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych). Na dodatek cena jednej obligacji rzadko bywa niższa niż 10 000 zł. Możliwość kupna tego typu papierów pojawia się, gdy zostaną one wprowadzone na rynek Catalyst na Giełdzie Papierów Wartościowych. Obrót nimi jest jednak niewielki, więc jeśli nawet uda się je kupić, to trzeba się liczyć z kłopotami z ich sprzedażą.
Znacznie łatwiej kupić obligacje korporacyjne, przy czym nie bezpośrednio, lecz powierzając oszczędności specjalizującym się w inwestowaniu w nie funduszom inwestycyjnym. Fakt, że w składzie „koszyka” danego funduszu znajdują się obligacje bardzo różnorodnych firm sprawia, że jeśli nawet jedna z nich będzie miała kłopoty z wywiązaniem się z zobowiązań, to nie wpłynie to znacząco na wyniki całego funduszu.
Podkreślmy raz jeszcze, że nie mając odpowiedniej wiedzy i czasu na śledzenie rynków finansowych, lepiej jest powierzyć oszczędności legalnie działającym funduszom inwestycyjnym. To, czy wybierzemy te specjalizujące się w inwestowaniu w bezpieczne obligacje skarbowe czy te, lokujące środki w bardziej ryzykowne obligacje, np. korporacyjne, zależy od naszej skłonności do ryzyka, długości zakładanego okresu inwestycji oraz tego, jak dużą część naszych oszczędności stanowią inwestowane środki. Warto dzielić pieniądze między różne instrumenty finansowe zgodnie z zasadą, że nie trzyma się wszystkich jajek w jednym koszyku. Dywersyfikacja (zróżnicowanie) inwestycji pozwoli uniknąć kłopotów i rozczarowań, gdy jedna z inwestycji nie przyniesie spodziewanych zysków.
Krzysztof Duliński
