W bieżącym roku mija 100 lat od chwili kiedy to na obszarze samodzielnego miasta Podgórze powstały pierwsze zastępy i drużyny skautowe: zastęp skautów przy gimnazjum w Podgórzu, prowadzony przez Kazimierza Miterę oraz I Prokocimska Drużyna Skautowa założona przez prof. Stanisława Pigonia przy tzw. nowej szkole w Prokocimiu.
W latach 1912-1918 podgórscy skauci brali czynny udział w działalności niepodległościowej, oraz uczestniczyli w walkach o niepodległość i granice Rzeczypospolitej.
Gdy po I wojnie światowej powstał Związek Harcerstwa Polskiego drużyny podgórskie weszły w skład działającego na trenie Krakowa Hufca Krakowskiego, a po jego reorganizacji do Hufca Podgórze-Wieliczka. Pierwszym hufcowym był akademik Władysław Drobny. Siedziba hufca mieściła się w wieży fortu na Krzemionkach, a następnie w forcie koło Kopca Krakusa. 15 maja 1922 roku Hufiec Kraków-Wieliczka został podzielony na dwa samodzielne hufce. Komendantem hufca Podgórze został Tadeusz Moskal-Motarski.
W latach trzydziestych XX wieku, gdy działalnością hufca kierował hm. Tadeusz Mitera nastąpił silny rozwój harcerstwa męskiego i wspierających ich działalność Kół Przyjaciół Harcerstwa. Swym zasięgiem hufiec obejmował także gminy: Borek Fałęcki, Prokocim, Piaski Wielkie, Radziszów, Skawinę, Świątniki Górne, Tyniec oraz Wolę Duchacką. Wśród pozostałych hufców Krakowskich Hufiec Podgórze miał znaczną autonomię i jako samodzielna jednostka nie podlegał Komendantowi Hufców Krakowskich.
Pierwszą drużynę żeńską w Podgórzu założyła w roku 1924 nauczycielka, Klotylda Godzińska. Podgórskie drużyny harcerek należały organizacyjnie do Hufców Krakowskich. W latach 30-stych na terenie Podgórza swoją działalność rozpoczęły pierwsze gromady zuchowe.
W okresie międzywojennym podgórscy harcerze byli organizatorami obozów i zimowisk, wycieczek i gier terenowych, zdobywali fundusze na swoją działalność za pomocą stolarstwa, introligatorstwa, przedstawieniami, wydawnictwami itp., uczestniczyli w Zlocie Skautów Słowiańskich w Pradze (1931, Czechosłowacja), Sibiu (Rumunia), Jamboree w Gődőllő (1933, Węgry), w Zlocie Jubileuszowym ZHP w Spale (1935).
Wybuch II wojny światowej przerwał działalność harcerską. Podgórscy harcerze i harcerki od pierwszego do ostatniego dnia wojny uczestniczyli w walce obronnej i wyzwoleńczej. Dotkliwe starty przyniosła działalność w konspiracyjnych Szarych Szeregach, w plutonie o kryptonimie „Alicja”. Wielu oddanych instruktorów zginęło w walkach partyzanckich i obozach śmierci. Harcerze podgórscy walczyli w kraju i poza jego granicami.
Po wyzwoleniu Krakowa od stycznia 1945 roku do roku 1949 działalnością hufca harcerzy kierował phm. Wojciech Beliczyński. Hufiec liczył dwadzieścia siedem drużyn i swoim zasięgiem obejmował także Myślenice, Pcim oraz Świątniki Górne. Hufcową hufca harcerek liczącego jedenaście drużyn była druhna Ada Stefańska.
Nowy etap działalności harcerstwa podgórskiego nastąpił w lutym 1949 roku. W tym roku połączono Hufce Harcerek i Harcerzy w jeden Hufiec Kraków-Podgórze, który objął granice dzielnicy Podgórze. Komendantem Hufca został mianowany phm. Kazimierz Blotko. Działalność nowo utworzonego hufca zakończyło włączenie ZHP do Związku Młodzieży Polskiej.
Po reaktywowaniu ZHP na Zjeździe Krajowych Działaczy Harcerskich w Łodzi na przełomie 1956 i 1957 roku pod komendą hm. Wojciecha Beliczyńskiego, a następnie phm. Ryszarda Stefańskiego odbudowywano stare drużyny i zakładano nowe. W krótkim okresie działało ich dwadzieścia jeden. W pierwszej akcji letniej zorganizowano dziewięć obozów letnich.
Następne lata przyniosły dynamiczny rozwój ilościowy i podnoszenia poziomu podgórskiego harcerstwa. W tym czasie Hufiec brał udział w akcjach chorągwianych: m.in. „Spisz i Orawa”, „Bieszczady” i ogólnopolskich: „Zlot Grunwaldzki” – 1960, obchody 1000-lecia Państwa Polskiego. Sztandarowymi imprezami hufca były: Wiosenny Przegląd Hufca, Jesienny Złaz Hufca, Rajd Górski Hufca, Rajd Instruktorski; turnieje i zawody sportowe o: mistrzostwo hufca w tenisie stołowym, siatkówce, koszykówce, piłce nożnej; Przegląd Artystyczny drużyn i szczepów, wybory „Instruktora Roku”. Organizowano „okrągłe” rocznice powstania harcerstwa polskiego i podgórskich drużyn.
Hufiec był ważnym elementem życia społecznego dzielnicy, a jego działalność była dostrzegana i wspierana przez władze oraz społeczeństwo. Dowodem uznania codziennej działalności na rzecz dzieci, młodzieży i społeczności dzielnicy są: wręczenie sztandaru (4 VI 1960), odznaczenie Hufca Odznaką Ofensywy Zuchowej (XI 1962), Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP” (28 X 1977) i Złotą odznaką „Za pracę społeczną dla miasta Krakowa” (IX 1980). Siedemnaście szczepów posiada własne sztandary. Wielu instruktorów hufca zostało uhonorowanych odznaczeniami państwowymi, regionalnymi i organizacyjnymi – honorowymi oraz okolicznościowymi.
Komendantami hufca w tym okresie byli: hm. Zdzisław Trylski, hm. Stanisław Spólnik, hm. Marian Kowalski, hm. Jerzy Klinik.
Zmiany w kraju w latach 1980–1989 spowodowały też zmiany w Hufcu. Nastąpił spadek liczebności, związany z zanikiem drużyn słabo działających i odchodzeniem kadry instruktorów. Środowiska zyskały samodzielność programową. Pewna część szczepów odeszła do nowo powstałej organizacji pn. Związek Harcerstwa Polskiego rok założenia 1918.
W tym niełatwym okresie funkcję komendanta hufca pełnili: hm. Piotr Koczanowski, hm. Wiesław Wójcik, hm. Stefan Salamon i hm. Bogusław Zając.
W 1999 r. Hufiec zakończył kampanię „Bohater” i zdobył nowe imię – Podgórskich Szarych Szeregów, które symbolizują szczególne związki naszego Hufca z konspiracyjną działalnością harcerstwa na terenie naszej dzielnicy w latach II wojny światowej.
Zaznaczyć należy, że bez względu na zewnętrzne uwarunkowania, instruktorów hufca łączył wspólny cel – wychowanie zuchów i harcerzy w patriotyzmie i tradycyjnych wartościach harcerskich.
Aktualnie Hufiec Kraków-Podgórze swoim zasięgiem obejmuje 6 prawobrzeżnych dzielnic miasta Krakowa (VIII – Dębniki, IX – Łagiewniki-Borek Fałęcki, X – Swoszowice, XI – Podgórze Duchackie, XII – Bieżanów- Prokocim, XIII – Podgórze). Wchodzące w jego skład drużyny i gromady zuchowe działają w niemal wszystkich szkołach na tym terenie. Hufiec jest jednym z silniejszych hufców ZHP w Krakowie i całej Małopolsce. Od roku 2015 funkcję komendantem hufca pełni hm. Michał Łesyk.
W nowe stulecie harcerstwo wchodzi z nowoczesnymi i atrakcyjnymi propozycjami programowymi. Dziś blisko tysiąc podgórskich zuchów harcerek, harcerzy, wędrowników, instruktorek i instruktorów należy do 48 gromad i drużyn, klubów oraz kręgów akademickiego i seniorów. Podczas zbiórek zdobywają nowe umiejętności i realizują atrakcyjny program. Co roku podgórscy harcerze organizują akcje letnią i zimową, kształcenie kadry, imprezy różnego typu np. Bieg Wielkich Serc. Pełnią służbę medyczną i porządkową na uroczystościach państwowych i imprezach lokalnych m.in. podczas pielgrzymek Ojca Świętego, Światowych Dni Młodzieży, wspierali seniorów w najtrudniejszych czasach pandemii COVID-19 a dziś pełnią służbę na rzecz uchodźców wojennych z Ukrainy.
Dla uczczenia rocznicy 100-lecia działalności harcerstwa Komenda Hufca podjęła szereg inicjatyw które mają przypomnieć fakty z jego historii. Dotychczas odbyły się:
- wystawa „Podgórskie harcerstwo” w Rynku Podgórskim – grudzień 2021-styczeń 2022
- Zlot drużyn Hufca ZHP Kraków-Podgórze w Piaskach Drużkowie – maj 2022
- ukazało się opracowanie pod red. Krzysztofa Poniedziałka i Stanisława Piaseckiego „Plakietki, odznaki, pieczątki w Hufcu ZHP Kraków-Podgórze”
Wkrótce ukaże się ilustrowane opracowanie „Hufiec Kraków-Podgórze w latach 1957‒1989”, które przygotowali Andrzej Gaczorek, Jerzy Klinik i Wiesław Wójcik przy współpracy członków Komisji Historycznej Chorągwi Krakowskiej ZHP prof. KAAFM dr. hab. Janusza Wojtyczy i Krzysztofa Wojtyczy
Ps.
Zainteresowanych historią podgórskiego harcerstwa zapraszamy na spacer Harcerskimi Szlakami Turystycznymi w Parku Solvay i na terenie IX Dzielnicy Łagiewniki-Borek Fałęcki. Są to:
- Zuchowy Szlak Biszkopta (oznaczony znakami patrolowymi) na blisko 2-kilometrowej trasie od dawnej harcówki I BDH z 1931 r. do Pomnika Poległych Harcerzy Borkowskich mieszczącego się na cmentarzu w Borku.
- Szlak Rzeczpospolitej Harcerskiej(oznaczony kolorem błękitnym) ma długość 19 km i wiedzie od Alei Zuchów Borkowskich do ul. Harcerskiej w Łagiewnikach ulicami zasłużonych harcerzy: Tadeusza Starca, Druhny Hanki, ks. Adolfa Zagrodzkiego i Tadeusza Motarskiego.
- Szlak Harcmistrzów(oznaczony kolorem czerwonym) to 11-kilometrowa trasa przebiegająca obok miejsc, gdzie na przestrzeni ponad stuletniej historii harcerstwa podgórskiego mieszkało ośmiu komendantów hufca Kraków-Podgórze oraz ponad stu harcerskich instruktorów.
Pomysłodawcami Harcerskich Szlaków Turystycznych są Kawalerowie Orderu Uśmiechu hm. Barbara i Jacek R. Kucharscy.
hm. Andrzej Gaczorek, hm. Michał Łesyk
