Tegoroczne wybory do Europarlamentu odbędą się w niedzielę 25 maja
1 maja 2014 r. minie 10 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Nieco później będziemy po raz kolejny wybierali europarlamentarzystów. Nie wdając się w ocenę minionej dekady, przypomnijmy sobie jak doszło do powstania Unii Europejskiej i wspólnej waluty, jakie są unijne władze i przywileje europarlamentarzystów.
Jak to się zaczęło…
Niektórzy prapoczątków jednoczenia Europy doszukują się w starożytnym Cesarstwie Rzymskim lub w średniowiecznym imperium Karola Wielkiego. Nie były to jednak dobrowolne wspólnoty państw i narodów, jak dzisiejsza Unia, lecz imperia tworzone drogą podbojów. Autorem pierwszej koncepcji dobrowolnej integracji kontynentu był Pierre Dubois, prawnik i doradca króla Francji Filipa Pięknego. Około roku 1310 zaproponował stworzenie „rzeczpospolitej chrześcijańskiej”, która byłaby trybunałem rozstrzygającym spory między państwami członkowskimi, z prawem nakładania sankcji, również zbrojnych, na państwa wszczynające wojny.
Podstawą współczesnej koncepcji zjednoczonej Europy była Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Jej pomysłodawca, Francuz Jean Monnet bywa określany „Ojcem Europy”. Jean Monnet wychował się w Cognac, jego ojciec był właścicielem legendarnej wytwórni koniaku. W czasie I wojny światowej Monnet był doradcą ministra ds. handlu, później wicesekretarzem generalnym Ligi Narodów. Z okresu międzywojennego wyciągnął wniosek: nie da się uniknąć następnej wojny, jeśli za deklaracjami współpracy między państwami europejskimi nie będą szły konkretne działania. Pierwszym „konkretem” miało być zjednoczenie gospodarcze Europy. Dlatego Monnet zaproponował, by państwa europejskie połączyły swe zasoby węgla i stali. Pomysł ten przedstawił w swej słynnej deklaracji z 9 maja 1950 roku minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman.
W roku 1952 Monnet został pierwszym przewodniczącym Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, którą stworzyły Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Trzy lata później, wspólnie z belgijskim ministrem spraw zagranicznych Paulem Henrim Spaakiem, zaproponował utworzenie kolejnej europejskiej wspólnoty – Euratomu – która połączyła zasoby energii atomowej państw europejskich. 1 stycznia 1958 roku, na mocy tzw. traktatów rzymskich, stworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Obecna nazwa – Unia Europejska, obowiązuje od 1 stycznia 1993 roku na mocy podpisanego 7 lutego 1992 roku traktatu z Maastricht.
Kolejne kraje przystępowały do wspólnoty w latach: 1973 – Wielka Brytania, Dania i Irlandia; 1981 – Grecja; 1986 – Hiszpania i Portugalia; 1995 – Austria, Szwecja, Finlandia; 2004 – Cypr, Czechy, Estonia, Malta, Litwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry; oraz w 2007 – Bułgaria i Rumunia. 1 lipca 2013 roku dołączyła do Unii Chorwacja.
Odnotowano też jeden przypadek wystąpienia z Unii. Uczyniła to w 1985 roku Grenlandia.
Symbole Unii
Flagę Unii Europejskiej stanowi dwanaście złotych gwiazd na lazurowym tle. Unia przejęła ten symbol w roku 1986 od Rady Europy. Pierwszy projekt powstał w roku 1955. Jego autorami byli hiszpański dyplomata Madariaga y Rojo i francuski plastyk Arsene Heitz. Przez lata spierano się, co właściwie symbolizują gwiazdy – godziny, miesiące, znaki zodiaku, apostołów, a może pełnię i doskonałość? Heitz wyjawił tajemnicę dopiero na łożu śmierci. Gwiazd jest tyle samo, ile gwiazd nad głową Najświętszej Marii Panny. Francuz inspirację znalazł bezpośrednio w Biblii (Księga Objawienia 12;1). Nie ujawnił tego, by przeciwko przyjęciu flagi nie protestowali wyznawcy innych europejskich religii.
Hymn Unii został także przejęty od Rady Europy. Jest nim „Oda do radości” z IX symfonii Beethovena. Twórcą aranżacji był Herbert von Karajan.
Dzień Europy przypada 9 maja, czyli w dniu ogłoszenia deklaracji Schumana – wizji jednoczenia się Europy.
Patron Europy
Patronem duchowej jedności Europy jest św. Wojciech, biskup i męczennik, którego Kościół w Polsce uznaje za jednego ze swoich głównych patronów. Wzorem swoich wielkich poprzedników – św. Cyryla i św. Metodego – łączył duchowe tradycje różnych kultur. „Jako człowiek Kościoła św. Wojciech zawsze zachowywał niezależność w niestrudzonej obronie ludzkiej godności i podnoszeniu poziomu życia społecznego. Z duchową głębią doświadczenia monastycznego podejmował służbę ubogim. Wszystkie te przymioty osobowości św. Wojciecha sprawiają, że jest on natchnieniem dla tych, którzy dziś pracują nad zbudowaniem nowej Europy, z uwzględnieniem jej korzeni kulturowych i religijnych” – stwierdził papież Jan Paweł II przemawiając w Gnieźnie z okazji 1000-lecia męczeńskiej śmierci patrona Polski.
Władze Unii
W Zjednoczonej Europie rządzi RADA EUROPEJSKA, czyli szefowie państw i rządów państw członkowskich. Choć Komisja Europejska i Parlament Europejski mają w Unii coraz większą władzę, o najważniejszych sprawach nadal decydują wspólnie szefowie krajów członkowskich, którzy spotykają się kilka razy w roku.
W skład Rady Europejskiej wchodzi także przewodniczący Komisji Europejskiej. Rada spotyka się od roku 1974. Decyduje m.in. o strategicznych celach polityki gospodarczej i zagranicznej, zwołuje konferencje międzyrządowe, na których zmienia się traktaty regulujące zasady działania Unii. Członkowie Rady zwykle negocjują, aż osiągną konsensus. Często wymaga to transakcji „coś za coś” i ostateczne porozumienie jest właściwie pakietem porozumień dotyczących różnych dziedzin.
Rady Europejskiej nie należy mylić z Radą Unii Europejskiej ani z Radą Europy. Ta ostatnia jest organizacją międzynarodową działającą od 1949 roku. Zrzesza obecnie 47 państw i jej celem jest ochrona i promocja praw człowieka, demokracji i dziedzictwa kulturowego. Jej siedzibą jest Strasburg.
Z kolei Rada Unii Europejskiej ma swą siedzibę w Brukseli i jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. W zależności od rozpatrywanej sprawy, tworzą ją ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich lub ministrowie danego resortu branżowego. Przy współpracy z Parlamentem Europejskim Rada Unii Europejskiej wydaje akty prawnie wiążące (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) lub akty nie mające mocy prawnie wiążącej (zalecenia, opinie, memoranda, stanowiska).
Komisja Europejska jest organem wykonawczym. 28 jej komisarzy można przyrównać do ministrów rządu w konkretnym państwie. Jeden z komisarzy jest wybierany przez Parlament Europejski na jej przewodniczącego.
Komisja nadzoruje pracę wszystkich jej agencji i odpowiada za zarządzanie finansami. Przysługuje jej inicjatywa legislacyjna w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych.
Każde z państw członkowskich „ma” jednego komisarza, który ma jednak odpowiadać za powierzoną mu dziedzinę, a nie reprezentować interesy swojej ojczyzny.
PARLAMENT EUROPEJSKI to ciało ustawodawcze. Jego członkami są parlamentarzyści wybierani w każdym z państw członkowskich na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, ale większość posiedzeń odbywa się w Brukseli, gdzie mieszczą się również biura poselskie i komisje parlamentarne.
Instytucja ta funkcjonuje od 1962 roku. Początkowo jej członkowie byli wybierani przez parlamenty państw członkowskich. Pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w 1979 roku. Wszędzie wybory odbywają się w jednym okresie, ale dopuszczalne są różnice w zasadach wyboru deputowanych z poszczególnych krajów.
Rolą Parlamentu Europejskiego jest stanowienie prawa europejskiego, uchwalanie unijnego budżetu oraz udzielanie Komisji Europejskiej absolutorium z jego wykonania. Parlament powołuje także Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, może zadawać pytania unijnym komisarzom (mniej więcej odpowiednicy ministrów branżowych).
Parlament wybiera spośród siebie przewodniczącego, który swoją funkcję sprawuje przez 2,5 roku. Obrady odbywają się w języku… posła, który akurat przemawia i są symultanicznie tłumaczone na języki wszystkich państw członkowskich oraz stowarzyszonych.
Posłowie do Parlamentu Europejskiego otrzymują wynagrodzenie miesięczne, dietę za każdy dzień posiedzenia Parlamentu, komisji lub frakcji partyjnej oraz środki na utrzymanie swoich biur krajowych, asystentów a także na podróże z rodzinnego kraju do siedzib Parlamentu.
Warto wiedzieć, że w latach 2009 – 2012 Przewodniczącym Parlamentu Europejskiego był Jerzy Buzek.
Unijna sprawiedliwość
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (potocznie zwany Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości) to de facto trzy instytucje sądownicze:
1. Trybunał Sprawiedliwości, który można porównać do działających w poszczególnych krajach trybunałów konstytucyjnych czy sądów najwyższych. Jego zadaniem jest orzekanie o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy Unii Europejskiej i dokonywanie oficjalnej wykładni europejskiego prawa. Instytucja ta rozstrzyga też spory między krajami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a Komisją Europejską.
W ETS, który ma swą siedzibę w Luksemburgu, zasiada 28 sędziów. Na sześcioletnie, odnawialne kadencje wyznaczają ich rządy państw członkowskich.
2. Sąd Pierwszej Instancji rozstrzyga m.in. skargi wniesione przez osoby fizyczne lub prawne na akty instytucji, organów i jednostek Unii Europejskiej, decyduje o ewentualnych odszkodowaniach za szkody wyrządzone przez instytucje unijne, rozpatruje skargi wniesione przez państwa członkowskie przeciwko Komisji Europejskiej.
3. Sąd ds. Służby Publicznej rozstrzyga spory między Unią Europejską a urzędnikami jej służby cywilnej. Jest to więc instytucja na kształt sądu pracy.
Zupełnie odrębną instytucją jest Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, utworzony na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Każdy obywatel, który uzna, że jego własne państwo nie przestrzega europejskiego prawa, może zwrócić się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ze skargą.
Trzeba pamiętać, że Trybunał Obrachunkowy nie jest jednostką sądowniczą. Pełni funkcje kontrolne odpowiadające roli działającej w Polsce Najwyższej Izby Kontroli.
Wspólna waluta
W 1969 roku w Hadze przywódcy 6 krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, Niemiec i Włoch) powołali grupę roboczą mającą zbadać możliwość powołania Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU) w ciągu 10 lat. Trzy lata później, po zawaleniu się systemy Bretton Woods, który od II wojny światowej regulował parytet wymiany walut, EWG wprowadziła system „węża w tunelu”. Miał on zminimalizować wahania europejskich walut w stosunku do dolara. Kursy „w wężu” mogły się zmieniać w granicach 4,5%. Kryzys energetyczny z początku lat 70. XX w. oddalił jednak perspektywę unii walutowej.
Dziesięć lat po decyzji z Hagi powstał Europejski System Walutowy (EMS), ustalający przedział wahań europejskich walut wobec nowo powołanej Europejskiej Jednostki Monetarnej (ecu), zalążka euro, a po kolejnej dekadzie Przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors zaproponował dojście do Unii Gospodarczej i Walutowej w trzech etapach – od koordynacji polityki gospodarczej i monetarnej do narodzin wspólnej waluty i Europejskiego Banku Centralnego. Przywódcy EWG wyznaczyli datę 1 lipca 1990 roku. jako dzień pełnej liberalizacji przepływu kapitału – pierwszego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej.
Kluczowe znaczenie dla powstania wspólnej europejskiej waluty miał traktat z Maastricht. Określono wówczas horyzont czasowy wspólnej waluty – miała ona zostać powołana najpóźniej do 1 stycznia 1999 roku. W 1995 roku, na szczycie Unii Europejskiej w Madrycie zdecydowano, że wspólna waluta będzie nosiła nazwę euro.
Wygląd banknotów i monet wybrano w konkursach. Twórcą banknotów jest Austriak Robert Kalina, który zaproponował, by znalazły się na nich „idealne” przykłady najważniejszych stylów architektonicznych w dziejach Europy. Uznanie jurorów Kalina zdobył tym, że wybrał mosty, bramy i okna jako dominujący element proponowanych budowli. Zdaniem jurorów, te trzy elementy najlepiej symbolizuję otwartość i jedność Unii Europejskiej.
Odrębny konkurs został rozpisany, by wyłonić autora awersów euromonet. Został nim Belg Luc Luycx z Królewskiej Mennicy Belgijskiej. Rewersy monet zaprojektowali plastycy poszczególnych mennic narodowych. Wielu z nich zdecydowało się odtworzyć motywy znane z walut narodowych.
1 stycznia 2002 roku w 12 państwach UE wprowadzono euro, zastępując dotychczasowe waluty narodowe. Poza strefą euro z własnej woli pozostały Wielka Brytania, Dania, Szwecja.
Wprowadzenie euro wyeliminowało ryzyko walutowe, tj. niepewność co do kształtowania się kursów między walutami narodowymi. Tym samym zredukowano koszty transakcyjne wymiany tych walut oraz koszty arbitrażu walutowego, czyli operacji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. Podróżując po Europie nie ma potrzeby zaopatrywania się w walutę kolejnego odwiedzanego kraju. Oszczędza się w ten sposób czas i pieniądze (odpada koszt prowizji pobieranej przez bank, znika różnica kursów kupna i sprzedaży walut stosowana przez kantory wymiany).
Obecny kryzys pokazał jednak, że wspólna waluta to także zagrożenia – kłopoty finansowe jednego z państw skutkują perturbacjami w systemach finansowych praktycznie każdego z państw strefy euro.
Unijne wsparcie
Jedną z zasad Wspólnoty Europejskiej jest zasada pomocniczości, czyli wspieranie państw/regionów, które odstają od pozostałych pod względem rozwoju gospodarczego, infrastruktury i warunków życia. Pieniądze na ten cel pochodzą ze składek wszystkich państw członkowskich, a ich wysokość zależna jest od poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju. Płaci je również Polska, przy czym kwoty, które dostajemy w ramach różnego rodzaju programów pomocowych są wielokrotnie wyższe od tego, co przekazujemy do unijnej kasy.
Ze względu na specyfikę przedsięwzięć finansowanych w ramach programów pomocowych, wysokość kwot na poszczególne obszary (np. infrastruktura drogowa, rolnictwo, kapitał ludzki, innowacyjność) nie jest ustalana na konkretny rok, ale w ramach kilkuletniej tzw. perspektywy finansowej. Dzięki temu można dobrze przygotować i wdrożyć/zrealizować dany projekt.
W zależności od sytuacji danego kraju, określane są działania, na które będzie kładziony nacisk, na które będzie wydawane najwięcej pieniędzy. W momencie, gdy Polska przygotowywała się do wstąpienia do Unii priorytetowo były traktowane projekty dotyczące infrastruktury komunalnej – budowa gazociągów, sieci wodociągowych i kanalizacyjnych wraz z oczyszczalniami ścieków. Później przyszedł czas na infrastrukturę komunikacyjną – budowę i modernizację dróg, unowocześnienie tras kolejowych. Szczególnie duży nacisk był kładziony na udrożnienie korytarzy komunikacyjnych na osi północ – południe i wschód – zachód kontynentu oraz na przedsięwzięcia proekologiczne. Kolejny ważny obszar to tzw. „kapitał ludzki”, czyli wszelkiego rodzaju szkolenia (językowe, zawodowe, przekwalifikowujące itp.) oraz działania zapobiegające wykluczeniu społecznemu (aktywizacja zawodowa niepełnosprawnych i osób z terenów objętych strukturalnym bezrobociem, pomoc w odnalezieniu się na rynku pracy osobom w wieku 50+ oraz aktywizacja społeczna seniorów).
Podjęte dotychczas działania przyniosły spodziewane efekty. Stworzone zostały podstawy ku kolejnym celom. Dlatego w najnowszej, właśnie się rozpoczynającej perspektywie finansowej, priorytetowo będą traktowane działania związane z nauką i innowacyjnością. Na szczególne wsparcie mogą liczyć inicjatywy przedsiębiorców zmierzające do wprowadzenia nowoczesnych technologii, innowacyjnych produktów czy też na współdziałanie z placówkami naukowo-badawczymi. Te drugie powinny się nauczyć „sprzedawać” przemysłowi swoje pomysły i osiągnięcia, a z drugiej strony reagować na zapotrzebowanie gospodarki, prowadzić badania, które wdrożone w życie pozwolą przedsiębiorstwom zdobyć przewagę konkurencyjną na rynku, jeszcze efektywniej rywalizować z zagranicznymi firmami.
Co ważne, pomoc unijna nie jest bezwarunkowa. Chcący z niej skorzystać, czyli beneficjenci, muszą wnieść wkład własny. Jego wysokość jest zróżnicowana, zależna od obszaru, którego projekt dotyczy, co wymusza racjonalne podejście do udziału w przedsięwzięciach, realizację naprawdę potrzebnych inwestycji. Dodatkową gwarancją rozsądnego wydawania pieniędzy jest konieczność terminowej realizacji projektów i ich rozliczenia oraz obowiązek wykazania po zrealizowaniu wielu przedsięwzięć założonych efektów (np. spadek kosztów ogrzewania po wykonaniu termomodernizacji, zatrudnienie przez określony czas grupy osób, na stworzenie dla których miejsc pracy firma otrzymała dofinansowanie, itp.)
Od samego początku istnienia Wspólnoty szczególne wsparcie otrzymuje rolnictwo. Wspólna polityka rolna zmierza ku stworzeniu podobnych warunków gospodarowania w całej Unii, wyrównaniu dysproporcji rozwoju obszarów wiejskich w poszczególnych krajach. Są to dopłaty do produkcji rolnej, płatności za utrzymywanie obszarów rolnych w określonym stanie i różnego rodzaju inne formy pomocy.
Wybory do europarlamentu
W liczącym 766 deputowanych Parlamencie Europejskim zasiada 50 posłów z Polski. Wybierani są oni w 13 okręgach wyborczych odpowiadających obszarowi jednego lub dwóch województw (tylko Województwo Mazowieckie jest podzielone na dwa okręgi) na 5-letnią kadencję. Podział mandatów pomiędzy komitety wyborcze odbywa się na szczeblu ogólnopolskim. Uczestniczą w nim tylko te komitety, które uzyskały ponad 5 proc. głosów w skali kraju.
W swoich rodzinnych krajach posłowie startują na ogół w „barwach” partii, której są członkami, a w Parlamencie Europejskim przyłączają się do jednej z frakcji lub pozostają niezrzeszeni. Najważniejsze frakcje to: Europejska Partia Ludowa (tworzą ją chadecy, ludowcy i konserwatyści), Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów (socjaldemokraci), Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy (liberałowie, socjalliberałowie i centryści) oraz Zieloni – Wolny Sojusz Europejski (zieloni i regionaliści).
Europosłowie Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego dołączyli do Europejskiej Partii Ludowej. Startujący z list Sojuszu Lewicy Demokratycznej – Unii Pracy weszli w skład Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów. Kandydaci z list Prawa i Sprawiedliwości dołączyli do Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, przy czym zwolennicy Zbigniewa Ziobro przeszli wraz z nim do frakcji Europa Wolności i Demokracji.
Tegoroczne wybory do Europarlamentu odbędą się w niedzielę 25 maja.
Krzysztof Duliński
Dodaj komentarz