Niewielka rzeka Drwinka mająca swoje źródła na terenie osiedla Piaski Nowe tworzy bardzo ciekawy przyrodniczo, ukryty pomiędzy krakowskimi osiedlami ekosystem. Pas zieleni, który otacza Drwinkę jest domem wielu gatunków ptaków. Do najczęściej spotykanych należą sikory bogatki, modraszki, kowaliki, szpaki i kosy.
Sikora bogatka (Parus major) to jeden z najłatwiej rozpoznawanych i najczęściej słyszanych ptaków. Pospolicie gniazduje na terenie parków i ogrodów. Charakteryzuje się żółtym brzuchem z czarną, podłużną pręgą, oliwkowym wierzchem ciała i czarną głową. Długość ciała bogatki dochodzi do 14cm, jej waga to około 20g.
Drugi bardzo często spotykany gatunek to sikora modra – modraszka (Cyanistes caeruleus). To ptak bardzo dobrze znany ornitologom – mimo swoich niewielkich rozmiarów jest bardzo agresywna. Modraszka podobnie jak bogatka ma żółtą spodnią część ciała. Skrzydła, ogon i czubek głowy są niebieskie. Długość jej ciała dochodzi do 12 cm, waga waha się w przedziale 10 – 12g. Jest ptakiem bardzo ruchliwym, zwinnie porusza się pomiędzy gałązkami drzew.
Kolejny mieszkaniec okolicy Drwinki to kowalik zwyczajny Sitta europaea. To ptak, którego najczęściej spotkać można gdy chodzi skierowany głową w dół po pniu drzewa. Żywi się owadami, które ostrym, dłutowatym dziobem wyciąga ze szczelin w korze. Osiąga 14 cm długości i wagę 20g. Spód ciała ma biały lub jasno-rdzawo-brązowy, grzbiet szaroniebieski. Przez oko przechodzi czarny pasek. Bardzo często zamieszkuje dziuple wykute przez dzięcioły.
Pospolity nie tylko nad Drwinką, ale w całym Krakowie jest szpak Sturnus vulgaris. To nieco mniejszy od kosa ptak o upierzeniu czarnym z metalicznym połyskiem i licznymi jasnymi plamkami. Znany jest z życia w bardzo dużych stadach, liczących nawet kilka tysięcy osobników, które tworzy po sezonie lęgowym. Gniazda najczęściej zakłada w budkach lęgowych. Jako ciekawostkę podać można, że jest ptakiem pierwotnie leśnym, który na stałe zadomowił się w miastach i na wsiach. Żywi się często sfermentowanymi owocami – wiśniami, czereśniami i śliwkami. Umożliwia mu to bardzo szybka metabolizacja alkoholu.
Wspomniany przed chwilą kos – Turdus merula to nie tylko jeden z najczęściej spotykanych, ale tez najłatwiej rozpoznawalnych miejskich ptaków. Czarne upierzenie i pomarańczowy dziób sprawiają, że to gatunek nie do pomylenia. W dodatku większą część dnia ptak ten spędza szukając pożywienia na ziemi. Skacze lub zwinnie kroczy. Do lęgów kosy przystępują wcześnie – w marcu, lub nawet pod koniec lutego.
Położone nad Drwinką tereny są także domem dla rzadkiego ptaka, jakim jest dzięcioł zielony Picus viridis. To kuzyn znanego dzięcioła dużego. Ma jasnozielony wierzch ciała a na głowie czerwoną „czapeczkę”. Osiąga 32cm długości i wagę ok. 180g. W przeciwieństwie do dzięcioła dużego często żywi się owadami zbieranymi na ziemi. Zimą rozkopuje mrowiska. Lata nisko i szybko. Pierwotnie związany z dolinami rzecznymi i lasami łęgowymi. Obecnie coraz częściej pojawia się w starych parkach i sadach.
Nad Drwinką spostrzegawczy obserwator spotkać może uszatkę zwyczajną Asio otus. Drapieżnego ptaka z rodziny puszczykowatych. Jest to nieliczna w Polsce sowa o pomarańczowych tęczówkach i sterczącymi „uszami” – czyli tak naprawdę odstającymi na głowie piórami, które stanowią ozdobę pomagającą przy maskowaniu się. Uszatka poluje głównie o zmierzchu i o świcie. Jej łupem padają przede wszystkim małe gryzonie – np. norniki i myszy. Lata bardzo nisko. Uszatka wyprowadza najczęściej jeden lęg w roku. Zwykle w połowie lub pod koniec kwietnia. Drugi lęg jeśli ma miejsce przypada na lipiec.
Innymi spotykanymi nad Drwinką ptakami drapieżnymi są krogulec i pustułka. Krogulec Accipiter gentilis jest w Polsce nielicznym lub średnio licznym ptakiem lęgowym. Poluje na inne ptaki, często z zasadzki. Jego ofiarą padają m. in. gołębie i drozdy. Samice osiągają 80 cm rozpiętości skrzydeł i wagę do 300g. Samce są mniejsze. Samice w późną wiosną składają 4 do 6 niebieskawych jaj w brązowe plamki. Drugi gatunek – pustułka Falco tinnunculus to również nieliczny lub średnio liczny w naszym kraju ptak lęgowy i równocześnie najliczniejszy ptak z rodziny sokołowatych. Bardzo często zasiedla blokowiska miejskie. Mieszka w gniazdach po innych ptakach – wronach i srokach, w szczelinach skalnych, w miastach w załomach i gzymsach. Korzysta także ze skrzynek lęgowych. Około połowy maja składa 3 do 7 jaj. Pustułki żyjące w miastach polują na małe ptaki – wróble, sikory, szpaki. Na terenach wiejskich ich ofiarami padają przede wszystkim małe gryzonie.
Inne ptaki zamieszkujące nad Drwinką, rzadziej spotykane lub trudniejsze do zaobserwowania to pierwiosnki, raniuszki, dzwońce, rudziki, wilgi, sójki, grubodzioby.
Pierwiosnek Phylloscopus collybita to mały, bardzo ruchliwy i trudny do obserwacji ptak. Ma zielonoszare upierzenie z oliwkowym odcieniem. Nad okiem przebiega słabo widoczna, jasnożółta brew. Jest bardzo podobny do nieco intensywniej ubarwionego piecuszka. Osiąga 12cm długości i wagę do 10g. W roku wyprowadza dwa lęgi – na początku maja oraz pod koniec czerwca. Żywi się drobnymi owadami.
Raniuszek Aegithalos caudatus to również mały, lecz wyjątkowo ładny ptak. Ma kolisty tułów i bardzo długi ogon. Wierzch ciała i skrzydła ma czarne, boki brązowe, brzuch biały z różowym nalotem. Głowa biała lub biała z ciemną brwią nad okiem. Osiąga 14 cm długości i wagę 10g. Raniuszki żywią się wyłącznie drobnymi owadami, tworzą rodzinne stada. Zimą do stadek raniuszków dołączają inne ptaki – np. sikory i malutkie mysikróliki. Raniuszki nocują siedząc blisko siebie z nastroszonymi piórami, tak by tracić jak najmniej ciepła. Nie latają zbyt dobrze, ale za to bardzo zwinnie poruszają się po drzewach. Gniazdo raniuszka jest skomplikowane, jego budowa trwa kilka tygodni. Ma kształt jajowaty z bocznym wejściem. Sezon lęgowy u raniuszków trwa od kwietnia do maja.
Dzwoniec zwyczajny Chloris chloris to mały ptak z rodziny łuszczaków. Wierzch ciała ma oliwkowozielony, brzuch zielonożółty. Osiąga 14cm długości i wagę 25g. Podstawą jego pożywienia na wiosnę i w lecie są nasiona. Zimą bardzo chętnie odwiedza karmniki, wtedy też podstawą jego diety stają się małe owoce i ich części. Ptakami bardzo podobnymi do dzwońca są czyż oraz kulczyk.
Rudzik Erithacus rubecula swoją nazwę zawdzięcza ubarwieniu piersi. Jest ona ruda, podobnie jak gardło, spód ciała jest biały, wierzch oliwkowoszary. Rudzik jest ptakiem niezbyt płochliwym, często skacze po ziemi i „dyga”. Osiąga 14cm długości i 18g masy ciała. Żywi się owadami i larwami. Jako ciekawostkę można podać, że rudzik jest symbolem Akcji Bałtyckiej – trwającego od 55 lat programu badawczego ptaków polegającym m.in. na ich obrączkowaniu nad Bałtykiem.
Wilga Oriolus oriolus to średniej wielkości ptak wędrowny. Na terenie Polski spotykana jest od maja do września. Grzbiet i spód ciała ma jaskrawożółte, skrzydła są czarne. Ptak ten zimuje w południowej Afryce. Osiąga 23cm długości i 75g masy ciała. Jest ruchliwa i płochliwa. Gniazduje wysoko na drzewie, samo gniazdo z wyglądu przypomina koszyczek zwisający pomiędzy gałęziami. Pod koniec maja lub na początku czerwca składa 3 do 5 jaj.
Sójka Garrulus glandarius to barwny ptak należący do rodziny… krukowatych. Ma jasno – czerwono – brązową barwę ciała i niebiesko-czarne skrzydła. To ptak, który najchętniej zasiedla lasy i parki. Wyprowadza jeden lęg w roku, ma to miejsce pod koniec kwietnia. Na zimę gromadzi zapasy ukryte np. w ściółce. Często nie potrafi ich później odnaleźć i przyczynia się tym do rozsiewania nasion, np. dębu. Sójka przyczynia się do niszczenia szkodników leśnych.
Na koniec kilka słów o grubodziobie zwyczajnym Coccothraustes coccothraustes. To bardzo ładnie ubarwiony ptak o potężnym dziobie. Jest największym krajowym ptakiem należącym do łuszczaków. Osiąga wagę 70g. Ma upierzenie w różnych odcieniach brązu. Głowa i ogon są pomarańczowo – brązowe, lotki metalicznie granatowe z białym paskiem. Nacisk dzioba tego ptaka to nawet 70kg, pozwala to grubodziobowi bez problemu miażdżyć pestki owoców.
Przedstawione ptaki to oczywiście tylko część gatunków zamieszkujących okolice rzeki Drwinki. Listę można jeszcze sporo wydłużyć, ale myślę, że opisane gatunki pozwolą mieszkańcom docenić bogactwo przyrody tego miejsca. Zachęcam do własnych obserwacji, zarówno zimą jak i latem.
Kamil Szczepka
Instytut Ochrony Przyrody PAN
[tekst ukazał się w „W” w październiku 2015 r.]
Fot. z albumu Bożeny Izabelli Kiedacz
