Bieżanów to osiedle z ponad 800-letnią udokumentowaną historią.
Bieżanów to osiedle z ponad 800-letnią udokumentowaną historią.
Bieżanów (często zwany Starym) z ciekawą historią swoich mieszkańców, osiągnięciami tej społeczności na przestrzeni wieków, stał się inspiracją dla wielu publikacji, zarówno o charakterze wspomnieniowym, jak i naukowym. Nie wszystkie wydarzenia są obecne w naszej świadomości na co dzień, te jednak związane z pomnikami Bieżanowa w naturalny sposób kilka razy do roku odżywają.
Pomnik na Wzgórzu Kaim
Góruje nad okolicą, widać go z daleka od strony Wieliczki, ma ciekawą historię. Był początek I wojny światowej (…) w 1914 r. w Europie wzięły się za łby mocarstwa. Polacy niestety walczyli w szeregach trzech zaborców, często stawali naprzeciw siebie. Początkowe zmagania Rosji i Austro-Węgier doprowadziły do zbliżenia wojsk rosyjskich pod twierdzę Kraków z licznymi fortami. (…) Wydawało się, że nic nie uratuje miasta, mieszkańcy byli przerażeni. Jednak w zmaganiach nastąpił przełom. Najcięższe walki toczyły się pomiędzy Wieliczką a Bieżanowem, z kluczowym dla strategii wzgórzem Kaim. W walkach uczestniczyły także forty Rajsko, Kosocice, Prokocim, a nawet baterie artylerii ciężkiej pod kopcem Kościuszki. W ciężkich zmaganiach, po udanym kontrataku zakończonym bitwą na bagnety, zwyciężyły wojska austriackie. W szturmie na wzgórze Kaim zginęło 900 żołnierzy austriackich, a 2 000 po stronie rosyjskiej. W tym niestety wielu Polaków, walczących po obu stronach. Zwycięska bitwa o wzgórze rozpoczęła późniejszą ofensywę wschodnią. W wyniku ciężkich walk (ponad 400 cmentarzy z 70 tys. poległych) front cofnął się za Lwów. Bitwa z 6 grudnia 1914 r. rozstrzygała nie tylko o losach miasta, ale (…) być może nawet o późniejszej dacie, tj. 11 listopada 1918 r. Mówiło się w tamtych latach, że dowodzący generał Karl Kuk na Św. Mikołaja podarował mieszkańcom Krakowa prezent – „lanie Rosjan”. Rok później, uroczyście z udziałem władz miasta i kard. Adama Sapiehy, Austriacy odsłonili na wzgórzu pomnik. Widnieje na nim napis: TU ODPARTO DNIA 6 GRUDNIA 1914 NAJDALEJ NAPRZÓD ODDZIAŁY ROSYJSKIEJ ARMII.
Fundatorem pomnika, autorstwa malarza i rzeźbiarza Henryka Nitry, była komenda Twierdzy Kraków. Henryk Nitra w tym czasie służył w armii austro-węgierskiej. Pomnik ma formę obelisku. Oprócz napisów w języku polskim i niemieckim na ścianach znajdują się płaskorzeźby: królewska korona węgierska w wieńcu laurowym i austriacka korona cesarska Habsburgów. (…)
Pomnik na Wzgórzu Kaim przez lata zaniedbywany doczekał się pierwszego remontu w 2001 r. Z uwagi na położenie nie jest powszechnie odwiedzany. Pewną nadzieją na zmianę jest wysokie miejsce projektu obywatelskiego „Trasy spacerowej z Nowego Bieżanowa na wzgórze Kaim”, wsparty około 5 tys. głosów. Do realizacji zamierzenia wprawdzie nie doszło, ale wszyscy o tych planach pamiętamy. W szacunku dla pomnika upamiętniamy tysiące poległych, w tym naszych braci.
Pomnik z Orłem
Bieżanów jeszcze przed r. 1914 odznaczał się sporą aktywnością niepodległościową. Częsta była przynależność do drużyn Bartoszowych, Sokoła czy Polskiej Organizacji Wojskowej, organizacji jednoczącej w swych szeregach młodzież, wyzwalającej uczucie patriotyczne, przygotowującej ją do zbrojnego czynu i wyzwolenia ojczyzny. Była to oczywiście działalność konspiracyjna. Stworzone oddziały POW i Strzelców walczyły potem pod przywództwem Józefa Piłsudskiego. (…) Wielu z tych Bieżanowiaków zapłaciło za umiłowanie ojczyzny najwyższą cenę, życie. Dla uczczenia ich pamięci zbudowano w centrum Bieżanowa pomnik. Powstał z inicjatywy byłych POW-ków, legionistów i niedawnych żołnierzy, przy wsparciu finansowym mieszkańców. Uroczyste odsłonięcia nastąpiło w 1934 r. Projektantem i wykonawcą rzeźby orła był Stanisław Wcisło-Zarzycki (…). Pomnik ma kształt obelisku o kształcie prostopadłościanu, na którego szczycie znajduje się rzeźba orła z rozpostartymi skrzydłami. Po obu stronach krzyża umieszczono dwie tablice z 21 nazwiskami osób poległych. Pod spodem napis: BIEŻANÓW SYNOM SWYM POLEGŁYM W LATACH 1914-1920. Na boku pomnika znajdujemy krzyż z emblematem Polski Walczącej. Poniżej krzyża 4 tablice z nazwiskami dalszych 89 osób poległych i pomordowanych w okresie II wojny światowej i napis: POLEGŁYM I POMORDOWANYM ZA POLSKĘ W LATACH 1939-1945 – RODACY BIEŻANÓW – 1 IX 1987. Kampania wrześniowa zabrała 8 Bieżanowian, w szeregach Armii Krajowej zginęło 7 osób, w obozach zagłady 21, w Katyniu 5, w walkach na Zachodzie 4 osoby, 10 zostało rozstrzelanych przez Niemców. W wyniku innych walk i bombardowań zginęło 28 osób, śmiertelnie pobici i likwidowani w szpitalach – 6.
Inicjatywa upamiętnienia bieżanowskich bohaterów z II wojny przez wiele lat nie mogła się doczekać realizacji. Władze nie dopuszczały do upamiętnienia żołnierzy AK, Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemnych. Dopiero wiosna Solidarności lat 1980/1981 przyniosła nadzieję na zmiany. Także zmiękczenie charakteru ZBOWID-u (Związek Bojowników o Wolność i Demokrację) pierwotnie skupiającego głównie byłych żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, partyzantów BCH i AL, kombatantów i działaczy organizacji prosowieckich – umożliwiło rozmowy. Prowadził je z inicjatywy Polonii z Kanady i USA (Stanisław Wcisło, Władysław Ślusarczyk, Tadeusz Kramarz, Jan Bieżanowski – Mazgaj, prof. Helena Wcisło i inni) znany bieżanowski społecznik mgr Jan Madej. Finansowo pomogli także mieszkańcy Bieżanowa. Ostatecznie w 1987 r. doszło do wmurowania czterech dodatkowych tablic z 89 nazwiskami poległych w czasie wojny lub zamordowanych w obozach, w tym w Katyniu.
Pod pomnikiem z prawej strony ustawiona jest tablica z Gwiazdą Dawida, poświęcona Żydom pomordowanym w latach 1942-1945. Wymieniono na niej 9 nazwisk rodziny Grüner, Soldinger i Weichsel. Jak wspomina p. Tadeusz Madej, p. Regina Grüner (mieszkająca po wojnie w Podgórzu), po konsultacji z gminą żydowską zdecydowała, że ta macewa stać będzie osobno, obok pomnika. Niemniej wszyscy są razem, dając świadectwo, jak wielką ofiarę, 141 osób, Bieżanów złożył na stosie walki o wolność ojczyzny.
Pomnik z Orłem jest miejscem uroczystości Święta Niepodległości. Delegacje szkół, organizacji, samorządu, składają pod pomnikiem wieńce. Jest też apel poległych. Samorządowcy Dzielnicy XII aktywnie włączyli się w uroczystości organizowane przez Stowarzyszenie Rodzin Katolickich. Po kilku latach Stowarzyszenie przekazało pałeczkę głównego organizatora reaktywowanemu Towarzystwu Przyjaciół Bieżanowa.
Tekst i fot. Stanisław Kumon
[skróty od redakcji]
Dodaj komentarz