20 LAT POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ
1 maja 2024 r. minęło 20 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Tegoroczne wybory do Parlamentu Europejskiego na lata 2024 – 2029 odbędą się w niedzielę 9 czerwca 2024 r. między godziną 7 a 21. W Polsce zostanie wybranych 53 posłanek i posłów. To wybory ważne, wręcz fundamentalne. Czy Unia Europejska ma być „wspólnotą ojczyzn”, jak było w deklaracji założycielskiej, czy wspólnotą ideologiczną pn zielonego ładu?
(Uaktualniony fragment tekstu opublikowanego na łamach „Wiadomości” w kwietniu 2014 r.)
DWIE DEKADY WE WSPÓLNOCIE
1 maja 2014 r. minie 10 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Nieco później będziemy po raz kolejny wybierali europarlamentarzystów. Nie wdając się w ocenę minionej dekady, przypomnijmy sobie jak doszło do powstania Unii Europejskiej i wspólnej waluty, jakie są unijne władze i przywileje europarlamentarzystów.
Jak to się zaczęło…
Niektórzy prapoczątków jednoczenia Europy doszukują się w starożytnym Cesarstwie Rzymskim lub w średniowiecznym imperium Karola Wielkiego. Nie były to jednak dobrowolne wspólnoty państw i narodów, jak dzisiejsza Unia, lecz imperia tworzone drogą podbojów. Autorem pierwszej koncepcji dobrowolnej integracji kontynentu był Pierre Dubois, prawnik i doradca króla Francji Filipa Pięknego. Około roku 1310 zaproponował stworzenie „rzeczpospolitej chrześcijańskiej”, która byłaby trybunałem rozstrzygającym spory między państwami członkowskimi, z prawem nakładania sankcji, również zbrojnych, na państwa wszczynające wojny.
Podstawą współczesnej koncepcji zjednoczonej Europy była Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Jej pomysłodawca, Francuz Jean Monnet bywa określany „Ojcem Europy”. Jean Monnet wychował się w Cognac, jego ojciec był właścicielem legendarnej wytwórni koniaku. W czasie I wojny światowej Monnet był doradcą ministra ds. handlu, później wicesekretarzem generalnym Ligi Narodów. Z okresu międzywojennego wyciągnął wniosek: nie da się uniknąć następnej wojny, jeśli za deklaracjami współpracy między państwami europejskimi nie będą szły konkretne działania. Pierwszym „konkretem” miało być zjednoczenie gospodarcze Europy. Dlatego Monnet zaproponował, by państwa europejskie połączyły swe zasoby węgla i stali. Pomysł ten przedstawił w swej słynnej deklaracji z 9 maja 1950 roku minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman.
W roku 1952 Monnet został pierwszym przewodniczącym Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, którą stworzyły Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Trzy lata później, wspólnie z belgijskim ministrem spraw zagranicznych Paulem Henrim Spaakiem, zaproponował utworzenie kolejnej europejskiej wspólnoty – Euratomu – która połączyła zasoby energii atomowej państw europejskich. 1 stycznia 1958 r., na mocy tzw. traktatów rzymskich, stworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Obecna nazwa – Unia Europejska, obowiązuje od 1 stycznia 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 r, traktatu z Maastricht.
Kolejne kraje przystępowały do wspólnoty w 1973 r. (Wielka Brytania, Dania i Irlandia), 1981 r. (Grecja), 1986 r. (Hiszpania i Portugalia), 1995 r. (Austria, Szwecja, Finlandia), 2004 r. (Cypr, Czechy, Estonia, Malta, Litwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry) oraz w 2007 r. (Bułgaria i Rumunia). 1 lipca 2013 r. dołączyła do Unii Chorwacja.
Odnotowano też jeden przypadek wystąpienia z Unii. Uczyniła to w 1985 r. Grenlandia.
Symbole Unii
Flagę Unii Europejskiej stanowi dwanaście złotych gwiazd na lazurowym tle. Unia przejęła ten symbol w roku 1986 od Rady Europy. Pierwszy projekt powstał w roku 1955. Jego autorami byli hiszpański dyplomata Madariaga y Rojo i francuski plastyk Arsene Heitz. Przez lata spierano się, co właściwie symbolizują gwiazdy – godziny, miesiące, znaki zodiaku, apostołów, a może pełnię i doskonałość? Heitz wyjawił tajemnicę dopiero, na łożu śmierci. Gwiazd jest tyle samo, ile gwiazd nad głową Najświętszej Marii Panny. Francuz inspirację znalazł bezpośrednio w Biblii (Księga Objawienia 12;1). Nie ujawnił tego, by przeciwko przyjęciu flagi nie protestowali wyznawcy innych europejskich religii.
Hymn Unii został także przejęty od Rady Europy. Jest nim „Oda do radości” z IX symfonii Beethovena. Twórcą aranżacji był Herbert von Karajan.
Dzień Europy przypada 9 maja, czyli w dniu ogłoszenia deklaracji Schumana – wizji jednoczenia się Europy.
Wspólna waluta
W 1969 r., w Hadze, przywódcy 6 krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, Niemiec i Włoch) powołali grupę roboczą mającą zbadać możliwość powołania Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU) w ciągu 10 lat. Trzy lata później, po zawaleniu się systemy Bretton Woods, który od II wojny światowej regulował parytet wymiany walut, EWG wprowadziła system „węża w tunelu”. Miał on zminimalizować wahania europejskich walut w stosunku do dolara. Kursy „w wężu” mogły się zmieniać w granicach 4,5%. Kryzys energetyczny z początku lat 70. XX w. oddalił jednak perspektywę unii walutowej.
Dziesięć lat po decyzji z Hagi powstał Europejski System Walutowy (EMS), ustalający przedział wahań europejskich walut wobec nowo powołanej Europejskiej Jednostki Monetarnej (ecu), zalążka euro, a po kolejnej dekadzie Przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors zaproponował dojście do Unii Gospodarczej i Walutowej w trzech etapach – od koordynacji polityki gospodarczej i monetarnej do narodzin wspólnej waluty i Europejskiego Banku Centralnego. Przywódcy EWG wyznaczyli datę 1 lipca 1990 r. jako dzień pełnej liberalizacji przepływu kapitału – pierwszego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej.
Kluczowe znaczenie dla powstania wspólnej europejskiej waluty miał traktat z Maastricht podpisany 12 grudnia 1991 r. Określono wówczas horyzont czasowy wspólnej waluty – miała ona zostać powołana najpóźniej do 1 stycznia 1999 r. W 1995 r., na szczycie Unii Europejskiej w Madrycie zdecydowano, że wspólna waluta będzie nosiła nazwę euro.
Wygląd banknotów i monet wybrano w konkursach. Twórcą banknotów jest Austriak Robert Kalina, który zaproponował, by znalazły się na nich „idealne” przykłady najważniejszych stylów architektonicznych w dziejach Europy. Uznanie jurorów Kalina zdobył tym, że wybrał mosty, bramy i okna jako dominujący element proponowanych budowli. Zdaniem jurorów, te trzy elementy najlepiej symbolizuję otwartość i jedność Unii Europejskiej.
Odrębny konkurs został rozpisany, by wyłonić autora awersów euromonet. Został nim Belg Luc Luycx z Królewskiej Mennicy Belgijskiej. Rewersy monet zaprojektowali plastycy poszczególnych mennic narodowych. Wielu z nich zdecydowało się odtworzyć motywy znane z walut narodowych.
1 stycznia 2002 w 12 państwach UE wprowadzono euro, zastępując dotychczasowe waluty narodowe. Poza strefą euro z własnej woli pozostały Wielka Brytania, Dania, Szwecja.
Wprowadzenie euro wyeliminowało ryzyko walutowe, tj. niepewność co do kształtowania się kursów między walutami narodowymi. Tym samym zredukowano koszty transakcyjne wymiany tych walut oraz koszty arbitrażu walutowego, czyli operacji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. Podróżując po Europie nie ma potrzeby zaopatrywania się w walutę kolejnego odwiedzanego kraju. Oszczędza się w ten sposób czas i pieniądze (odpada koszt prowizji pobieranej przez bank, znika różnica kursów kupna i sprzedaży walut stosowana przez kantory wymiany).
Obecny kryzys pokazał jednak, że wspólna waluta to także zagrożenia – kłopoty finansowe jednego z państw skutkują perturbacjami w systemach finansowych praktycznie każdego z państw strefy euro.
Władze Unii
W Zjednoczonej Europie rządzi Rada Europejska, czyli szefowie państw i rządów państw członkowskich. Choć Komisja Europejska i Parlament Europejski mają w Unii coraz większą władzę, o najważniejszych sprawach nadal decydują wspólnie szefowie krajów członkowskich, którzy spotykają się kilka razy w roku.
W skład Rady Europejskiej wchodzą także przewodniczący Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej. Rada spotyka się od roku 1974. Decyduje m.in. o strategicznych celach polityki gospodarczej i zagranicznej, zwołuje konferencje międzyrządowe, na których zmienia się traktaty regulujące zasady działania Unii. Członkowie Rady zwykle negocjują, aż osiągną konsensus. Często wymaga to transakcji „coś za coś” i ostateczne porozumienie jest właściwie pakietem porozumień dotyczących różnych dziedzin.
Rady Europejskiej nie należy mylić z Radą Unii Europejskiej ani z Radą Europy. Ta ostatnie jest organizacją międzynarodową działającą od 1949 r. Zrzesza obecnie 46 państw i jej celem jest ochrona i promocja praw człowieka, demokracji i dziedzictwa kulturowego. Jej siedzibą jest Strasburg.
Z kolei Rada Unii Europejskiej ma swą siedzibę w Brukseli i jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. W zależności od rozpatrywanej sprawy, tworzą ją ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich lub ministrowie danego resortu branżowego. Przy współpracy z Parlamentem Europejskim Rada Unii Europejskiej wydaje akty prawnie wiążące (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) lub akty nie mające mocy prawnie wiążącej (zalecenia, opinie, memoranda, stanowiska).
Komisja Europejska jest organem wykonawczym. 27 jej komisarzy można przyrównać do ministrów rządu w konkretnym państwie. Jeden z komisarzy jest wybierany przez Parlament Europejski na jej przewodniczącego.
Komisja nadzoruje pracę wszystkich jej agencji i odpowiada za zarządzanie finansami. Przysługuje jej inicjatywa legislacyjna w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych.
Każde z państw członkowskich „ma” jednego komisarza, który ma jednak odpowiadać za powierzoną mu dziedzinę, a nie reprezentować interesy swojej ojczyzny.
Parlament Europejski to ciało ustawodawcze. Jego członkami są parlamentarzyści wybierani w każdym z państw członkowskich na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, ale większość posiedzeń odbywa się w Brukseli, gdzie mieszczą się również biura poselskie i komisje parlamentarne.
Instytucja ta funkcjonuje od 1962 r. Początkowo jej członkowie byli wybierani przez parlamenty państw członkowskich. Pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w 1979 r. Wszędzie wybory odbywają się w jednym okresie, ale dopuszczalne są różnice w zasadach wyboru deputowanych z poszczególnych krajów.
Rolą Parlamentu Europejskiego jest stanowienie prawa europejskiego, uchwalanie unijnego budżetu oraz udzielanie Komisji Unii Europejskiej absolutorium z jego wykonania. Parlament powołuje także Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, może zadawać pytania unijnym komisarzom (mniej więcej odpowiednicy ministrów branżowych).
Parlament wybiera spośród siebie przewodniczącego, który swoją funkcję sprawuje przez 2,5 roku. Obrady odbywają się w języku… posła, który akurat przemawia i są symultanicznie tłumaczone na języki wszystkich państw członkowskich oraz stowarzyszonych.
Posłowie do Parlamentu Europejskiego otrzymują wynagrodzenie miesięczne, dietę za każdy dzień posiedzenia Parlamentu, komisji lub frakcji partyjnej oraz środki na utrzymanie swoich biur krajowych, asystentów a także na podróże z rodzinnego kraju do siedzib Parlamentu.
Patron Europy
Patronem duchowej jedności Europy jest św. Wojciech, biskup i męczennik, którego Kościół w Polsce uznaje za jednego ze swoich głównych patronów. Wzorem swoich wielkich poprzedników – św. Cyryla i św. Metodego – łączył duchowe tradycje różnych kultur. „Jako człowiek Kościoła św. Wojciech zawsze zachowywał niezależność w niestrudzonej obronie ludzkiej godności i podnoszeniu poziomu życia społecznego. Z duchową głębią doświadczenia monastycznego podejmował służbę ubogim. Wszystkie te przymioty osobowości św. Wojciecha sprawiają, że jest on natchnieniem dla tych, którzy dziś pracują nad zbudowaniem nowej Europy, z uwzględnieniem jej korzeni kulturowych i religijnych” – stwierdził papież Jan Paweł II przemawiając w Gnieźnie z okazji 1000-lecia męczeńskiej śmierci patrona Polski.
Krzysztof Duliński
