Pod patronatem medialnym „Wiadomości”
Początki wyglądały niepozornie, aczkolwiek, dzięki współpracy kilku środowisk, szybko nabrały tempa. Wszystko zaczęło się w 2002 r. w Domu Historii Podgórza, który mieścił się przy ul. Limanowskiego 13. Na 60 m kw. odradzała się opowieść o Królewskim Mieście Podgórzu, nazywanym kiedyś „małą Ameryką”, które 4 lipca 1915 r. połączyło się z Krakowem. A powstało chwilę wcześniej, w 1784 r., za sprawą cesarza Józefa II Habsburga. Po 1915 r. Kraków zyskał „miasto w mieście”, samodzielne, rozwinięte, zamożne. Jaka jest nasza wiedza na ten temat?
– Gdy 15 lat temu powstało Stowarzyszenie
PODGORZE.PL, wiedzieliśmy oczywiście dużo mniej niż teraz, ale na tyle dużo, aby mieć pewność, że Podgórze zasługuje na szczególne traktowanie. Wojna, poprzedni ustrój na pewno nie pomogły, więcej, to w nich szukać należało przyczyn upadku i zapomnienia, w jakie popadło Podgórze. Miasto kapitalistyczne, handlowe, obywatelskie, założone przez zaborców, to nie była historia na czasy PRL-u. Próbowano zapomnieć, zmarginalizować dzieje tej części miasta, a dobitnym przykładem takiego traktowania jest los starego Cmentarza Podgórskiego, zdewastowanego najpierw przez Niemców w czasie II wojny światowej, a potem przez władze PRL-u w latach 70. XX wieku – mówi Paweł Kubisztal ze Stowarzyszenia PODGORZE.PL.
Dom Historii Podgórza był więc miejscem, gdzie białe, puste kartki, zaczynały się zapełniać zapomnianą historią. Zbieranie domowych pamiątek i eksponatów z aukcji antykwarycznych, odkrywanie kolejnych faktów i postaci oraz budzenie tożsamości mieszkańców i przekonanie do wizji muzeum władz miasta, zajęło dekadę.
– Na początku mieszkańcy zaglądali do nas nieśmiało, pierwsze spotkania odbywały się w kameralnym gronie. Z czasem jednak pomysłów, wystaw, gości i eksponatów było już tak dużo, że niewielkie pomieszczenie, działające jako placówka Domu Kultury „Podgórze”, z trudem spełniało swoją funkcję – mówi Melania Tutak, ówczesna kierownik Domu Historii Podgórza, a dziś muzealnik, adiunkt w Pracowni Muzeum Podgórza, nowego oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Pojawiało się coraz więcej głosów za przeobrażeniem Domu Historii Podgórza w muzeum, włączenie go w struktury większej instytucji muzealnej.. Takiego z profesjonalnym katalogowaniem i przechowywaniem zbiorów, ale przede wszystkim na miarę tak fascynującego tematu, jakim są dzieje dawnego miasta. Po tym jak swój oddział zyskała Krowodrza w Domu Zwierzynieckim przy ul. Królowej Jadwigi, czy Dzieje Nowej Huty na osiedlu Słonecznym, przyszedł czas na prawy brzeg Wisły:
– Najwyższy czas, bo historia Podgórza jest dopełnieniem historii Krakowa – mówi Melania Tutak.
Momentów przełomowych w decyzji powołania Muzeum Podgórza było wiele. Rozmowy i pertraktacje przypominały te z czasu, gdy Podgórze i Kraków negocjowały warunki połączenia. Ostateczna decyzja zapadła w 100. rocznicę połączenia Podgórza i Krakowa. Jej przypieczętowaniem była wystawa „Dwa miasta, dwa brzegi” zrealizowana przez Dom Historii Podgórza i Muzeum Historyczne Miasta Krakowa przy współpracy Archiwum Narodowego w Krakowie. Od tej pory ruszyło muzeum „w budowie”.
– Jest faktycznie problem z ustaleniem jednego adresu. W dokumentach pojawia się raz ul. Powstańców Wielkopolskich, raz ul. Limanowskiego, podawany jest też adres ul. Wielicka 1 czy ul. Na Zjeździe – wylicza Paweł Kubisztal.
Trafić nie będzie jednak trudno. Przejeżdżając tramwajem przez ulicę Limanowskiego widać duży baner informujący mieszkańców, że w tym miejscu powstaje Muzeum Podgórza. Sama historia budynku nazywanego „Zajazdem pod św. Benedyktem”, jest również bardzo ciekawa. Jak podaje Robert Gaweł z Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, został on wybudowany w latach 1779–1784 i pierwotnie mieścił się w nim skład kupiecki. W kolejnych wiekach ludzie nadawali temu miejscu nowe znaczenia i funkcje. Tutaj działał szpital, następnie skład służący armii austriackiej, a potem Wojsku Polskiemu, niemiecki salon samochodowy, czy w końcu oddział więzienia św. Michała.
– Zajazd pod św. Benedyktem był jedną z pierwszych proponowanych lokalizacji, aczkolwiek brane były pod uwagę także inne miejsca, jak np. dawny Skład Solny, czy stara elektrownia podgórska, w której obecnie mieści się Cricoteka – Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora. Ostatecznie wybrane zostało chyba najlepsze miejsce – zapewnia Melania Tutak.
Muzeum na parterze będzie prezentowało wystawę stałą – „Miasto pod Kopcem Kraka”, na piętrze znajdą miejsce tymczasowe ekspozycje. Projekt stałej ekspozycji został wyłoniony w konkursie i „będzie opowiadać o historii i fenomenie Podgórza – miasta wielokulturowego i wielonarodowościowego, o jego spektakularnym sukcesie przemysłowym, a także o jego mitologii i warstwie legendarnej”. Oprócz działalności wystawienniczej, placówka będzie skupiona także na edukacji i oczywiście współczesnych Podgórzanach, także tych najmłodszych, dla których powstaje tajemnicze „laboratorium miasta”.
– Chcielibyśmy, aby mieszkańcy spędzali tutaj czas i tu przychodzili ze swoimi opowieściami. My muzealnicy schodzimy z ambony kuratorskiego wykładu: „to my opowiemy jak wyglądała Wasza historia”. Nie, my opowiemy sobie wzajemnie. Każdy z nas przynosi jakąś historię, bo historia jest sumą ludzkich losów – mówi Michał Niezabitowski, dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Obecnie przy ul. Limanowskiego 51 trwają zaawansowane prace budowlane, a równocześnie organizowane są muzealne wnętrza. Wielkie otwarcie nastąpi w październiku tego roku! Wcześniej będzie można zajrzeć do środka podczas letniej „Nocy muzeów”. – Muzeum powstaje, cały czas pracujemy. Nad projektami, nad tekstami, przygotowujemy to, co już niebawem pokażemy światu – opisuje Melania Tutak.
– Eksponat będzie u nas najważniejszym elementem, ale nie będzie jedynie zamknięty w gablocie, tylko ubrany w aranżację plastyczną, trochę teatralną, budzącą emocję, działającą na uczucia. Będziemy starali się wciągnąć naszego gościa w klimat czasu, o którym opowiadamy – zapowiada Katarzyna Bury z MHK.
Co najbardziej poruszy naszą wyobraźnię? Dla jednych być może będzie to maleńki dzwoneczek przekazany na fundację wielkiego dzwonu do kościoła św. Józefa, dla innych diapozytyw z cennym widokiem Podgórza na fotografii wykonanej przez paryską firmę fotograficzną, a jeszcze dla kogoś innego pamiątki po codziennym życiu dawnych Podgórzan, jak na przykład stara cukiernica czy numerki podatkowe dla podgórskich psich pupili…
Wszystkich, którzy nie mogą się już doczekać otwarcia, zachęcamy do odwiedzenia profilu na Facebooku Muzeum Podgórza/Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Tam fascynująca przeszłość Wolnego Królewskiego Miasta uchyla już rąbka swojej tajemnicy.
Paulina Polak
1. Odznaczenie radnego miasta Podgórza z herbem Podgórza, fot. Paweł Kubisztal, wł. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
2. Zajazd pod św. Benedyktem – siedziba przyszłego Muzeum Podgórza, fot. Jarosław Kajdański
3. Wizualizacja holu Muzeum, proj. Grzegorz Lachowicz Pracownia architektoniczna
4. Wizualizacja kawiarni muzealnej, proj. Grzegorz Lachowicz Pracownia architektoniczna
