Konkurencja między pożyczkodawcami i nowoczesne technologie informatyczne umożliwiły ograniczenie formalności związanych z wzięciem pożyczki czy inwestowaniem do minimum.
Oba procesy można przeprowadzić bardzo szybko, ale trzeba przy tym zachować rozwagę. Nie może z niej zwalniać nawet świadomość, że istnieją instytucje nadzorcze dbające, by pożyczkodawcy i emitenci działali legalnie, stosowali się do obowiązujących przepisów.
Od stabilności rynku finansowego i zaufania do niego zależy nie tylko działalność firm, ale i możliwość pomnażania oszczędności, pożyczania pieniędzy i inwestowania posiadanego kapitału przez przeciętnego Kowalskiego. Każdemu przyda się znajomość zasad nadzoru nad rynkiem finansowym, zwłaszcza, że nie jest to materia nazbyt skomplikowana.
Rola KNF
Szczególną rolę w zakresie nadzoru nad polskim rynkiem finansowym odgrywa Komisja Nadzoru Finansowego. Jej uprawnienia zostały określone w ustawie o nadzorze finansowym oraz w przepisach dotyczących poszczególnych sektorów rynku, tj. bankowego, ubezpieczeniowego, emerytalnego, kapitałowego a także spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, usług płatniczych i firm pożyczkowych.
Głównym zadaniem KNF jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, dbałość o jego stabilność i przejrzystość, a także troska o zaufanie do działających na nim podmiotów i bezpieczeństwo jego uczestników.
Komisja nie tylko wydaje zezwolenia na działalność w wymienionych wyżej sektorach, ale i posiada szerokie kompetencje do stosowania środków nadzorczych. W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów może nałożyć kary finansowe, a nawet cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalności przez instytucję finansową. Formułując zastrzeżenia Komisja ma prawo wydać zalecenia kierowane do konkretnego podmiotu lub rekomendacje albo wytyczne adresowane do całego sektora rynku finansowego.
Rola KNF w nadzorze nad bankami i SKOK-ami wydaje się oczywista. Znacznie mniej wiemy o działaniach Komisji wobec firm pożyczkowych i emitentów akcji; dlatego właśnie tymi zagadnieniami zajmiemy się w tym tekście. Zanim do tego przejdziemy wspomnijmy, że od 7 stycznia 2024 r. Komisja prowadzi również rejestr działalności lombardowej (wpis do niego jest uzależniony od spełnienia wymogów formalnych), natomiast za kontrolę przestrzegania ustawy o konsumenckiej pożyczce lombardowej odpowiada Inspekcja Handlowa.
Nadzór nad firmami pożyczkowymi
Pożyczenie pieniędzy jest dziś szybkie i łatwe. Nawet z niewielkimi zarobkami i nie najlepszą historią kredytową zapisaną w rejestrach Biura Informacji Kredytowej (BIK) można liczyć, że otrzymamy pożyczkę. Rzecz w tym, by starać się o nią w firmie działającej zgodnie z prawem. Do końca 2023 r. wystarczyło, by pożyczkodawca spełnił wymogi formalne i został wpisany przez Komisję Nadzoru Finansowego do Rejestru Instytucji Finansowych. Nie dawało to jednak gwarancji, że dany podmiot działa uczciwie. Zmieniło się to od 1 stycznia 2024 r. Od tego dnia firmy pożyczkowe objęte są nadzorem KNF, która ma prawo żądać od nich informacji i wyjaśnień, kontrolować ich działalność pod względem zgodności z prawem.
Firmy prowadzące działalność pożyczkową muszą mieć określoną formę prawną i spełniać rygory dotyczące kapitału zakładowego (min. 1 mln zł i musi on być pokryty wkładem pieniężnym, który nie pochodzi z kredytu, pożyczki, emisji obligacji lub ze źródeł nieudokumentowanych).
Przepisy obligują firmy pożyczkowe do przekazywania do KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań w zakresie udzielania kredytów konsumenckich. Muszą się w nich znajdować informacje szczegółowo wymienione w przepisach, m.in.:
- o liczbie udzielonych pożyczek, ich wartości, strukturze terminowej i walutowej oraz opóźnieniach w spłatach;
- o liczbie klientów, którzy zaciągnęli zobowiązania;
- łączne przychody uzyskane z udzielania kredytu konsumenckiego, z wyodrębnieniem przychodów od pozaodsetkowych kosztów kredytu;
- bilans, ze wskazaniem źródeł finansowania działalności w zakresie udzielania kredytów konsumenckich;
- o osobach pełniących funkcje członka zarządu, rady nadzorczej i prokurenta, w tym o spełnianiu przez te osoby określonych w ustawie wymagań w zakresie niekaralności.
Na firmy, które nie będą wykonywały ciążących na nich obowiązków sprawozdawczych, bądź będą je realizowały nieprawidłowo i nie zastosują się do zaleceń wydanych przez KNF, Komisja może nałożyć kary finansowe. Ich wysokość uzależniona jest od tego, czy będzie ona dotyczyła członka zarządu odpowiedzialnego za nieprawidłowości (kara do 150 tys. zł), czy na firmę (kara do 15 mln zł). Najwyższą karą jest wykreślenie danej firmy z Rejestru Instytucji Pożyczkowych.
Dodajmy, że mając podejrzenie, że konkretna firma narusza interesy konsumentów należy to zgłosić do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast indywidualne skargi dotyczące nieprawidłowości w działalności instytucji pożyczkowych powinny być kierowane do Rzecznika Finansowego.
Oferta publiczna pod ścisłą kontrolą
Pozyskiwanie kapitału na rozwój spółki poprzez emisję akcji oznacza konieczność wypełnienia wielu wymogów na etapie przygotowywania oferty publicznej, ale także i później, gdy akcje są notowane na giełdzie, a nawet podczas ich wycofywania z obrotu.
Emitenci muszą współdziałać z Komisją Nadzoru Finansowego przy przygotowywania prospektu emisyjnego, bo jego zatwierdzenie przez KNF jest przepustką do wydania zgody na emisję akcji. Komisja ocenia tylko zakres przekazywanych informacji, ich kompletność i rzetelność, ale w żaden sposób nie ingeruje w założenia biznesplanu, prognozowane przychody i przewidywane źródła finansowania działalności gospodarczej.
Jeśli przepisy nie wymagają opracowania prospektu emisyjnego, Komisja weryfikuje jedynie, czy spółka przekazała niezbędne informacje w inny sposób. W stosunku do emitentów zagranicznych, czyli spółek, których siedziba znajduje się w innym kraju Unii Europejskiej, rola KNF sprowadza się do przyjęcia do wiadomości informacji otrzymanej od organu nadzoru kraju macierzystego o przygotowaniu przez spółkę prospektu emisyjnego.
Nadzór w czasie obrotu akcjami i przy ich wycofaniu z obrotu
Po wprowadzeniu akcji do obrotu Komisja dba, by emitenci skrupulatnie przekazywali inwestorom informacje na temat swoich działań i czuwa, by nie dochodziło do manipulowania notowaniami lub ujawniania i wykorzystywania informacji poufnych. Z KNF trzeba uzgodnić wycofanie z obrotu akcji spółki publicznej, przy czym rola Komisji ogranicza się do sprawdzenia spełnienia warunków formalnych.
Inaczej mówiąc, Komisja pilnuje, by obrót akcjami odbywał się według określonych reguł i każdy z inwestorów miał równy dostęp do istotnych informacji mających wpływ na wycenę akcji. KNF w żaden sposób nie wpływa na decyzje biznesowe podejmowane przez zarządy i rady nadzorcze spółek.
Dodajmy, że istnieją pewne różnice w zakresie nadzoru w stosunku do podmiotów notowanych na rynku regulowanym oraz w alternatywnym systemie obrotu (ASO), nieco inne reguły obowiązują też wobec emitentów zagranicznych. W przypadku emitentów zagranicznych rolą KNF jest przede wszystkim poinformowanie o dostrzeżonych uchybieniach nadzoru finansowego państwa, z którego emitent się wywodzi oraz Europejskiego Urzędu Nadzoru Papierów Wartościowych i Giełd. Gdyby nie zaowocowało to podjęciem przez te podmioty konkretnych działań, KNF może wprowadzić, kierując się troską o interesy inwestorów, sankcje przewidziane w przepisach.
Rozwaga też jest ważna
Istnienie instytucji nadzorujących rynek finansowy w żaden sposób nie zwalnia nas z obowiązku zachowania rozwagi przy podejmowaniu decyzji finansowych. Zawsze trzeba się upewnić, czy dany podmiot działa legalnie, sprawdzić, jak jego działalność oceniają inni klienci i zastanowić się, czy oferowane warunki nie są, aby nazbyt atrakcyjne. Może i są one realne, ale otrzymanie pożyczki na takich zasadach wiąże się z różnymi dodatkowymi obowiązkami albo osiągnięcie obiecywanych zysków obarczone jest bardzo dużym ryzykiem.
Rozwaga i nieco podejrzliwości, spokojne zastanowienie się nad propozycją, są niezmierne ważne przy zaciąganiu zobowiązań i inwestowaniu. Co prawda nie gwarantują uniknięcia kłopotów, ale pozwalają ograniczyć ryzyko ich wystąpienia.
Podkreślmy raz jeszcze, że brak firmy pożyczkowej w Rejestrze Instytucji Pożyczkowych jednoznacznie wskazuje, że działa ona nielegalnie i nie ma prawa udzielać pożyczek.
Krzysztof Duliński
